تاثیر مواد مخدر بر مغز و عملکرد سیستم عصبی
سیستم عصبی چیست؟
مغز پیچیده ترین عضو بدن انسان است. این توده خاکستری رنگ که حدود یک و نیم کیلو وزن دارد در واقع کانون همه فعالیت های انسان است. انسان ها برای رانندگی کردن، لذت بردن از غذا، نفس کشیدن، خلق یک شاهکار هنری و لذت بردن از فعالیت های روز مره و هر فعالیت دیگری به فرمان دهی مغز نیاز دارند.
مغز انسان از قسمت های مختلفی تشکیل شده و همه این قسمت ها همراه با یکدیگر و مانند یک تیم یا گروه کار می کنند و هر یک از قسمت های مغز مسئول هماهنگی و انجام کارهای خاصی هستند. مصرف مواد مخدر می تواند قسمت های مهمی از مغز انسان که برای سامان دادن به زندگی روزمره ضروری است را تحت تاثیر قرار داده و سبب شود تا فرد بدون اراده به مصرف مواد مخدر ادامه داده و سرانجام در دام اعتیاد گرفتار شود.
مغز چگونه کار می کند؟
مغز در واقع یک مرکز ارتباطی است که از میلیارد ها عصب و سلول های عصبی تشکیل شده است. شبکه های نورونی مغز، اطلاعات را در قسمت های مختلف از جمله نخاع و سیستم های عصبی جانبی از نقطه ای به نقطه دیگر منتقل می کنند. این شبکه ها هر آنچه که ما احساس می کنیم یا درباره آن فکر می کنیم و انجام می دهیم را کنترل و هماهنگ می کنند. زمانی که یکی از سلول ها یک رشته از پیام ها را دریافت می کند آن را به نورون های دیگر منتقل می سازد. فرستنده های نورونی با استفاده از انتقال دهنده های شیمیائی مغز پیام ها را از نورونی به نورون دیگر منتقل می کنند.
در واقع انتقال دهنده های شیمیایی به کمک نورون ها به قسمت های خاصی از سلول های دریافت کننده که گیرنده نامیده می شوند می چسبند. فرستنده و گیرنده های نورونی مانند قفل و کلید عمل می کنند و مکانیزم آنها باعث می شود تا هر گیرنده ای پیام مناسب را تنها پس از برقراری ارتباط با نورون فرستنده متناسب، به سلول های دیگر منتقل کند.
برای ارسال یک پیام عصبی، سلولهای مغزی یک ماده شیمیائی که همان انتقال دهنده نورونی است را در فضای موجود بین دو سلول که سیناپس نامیده می شود ایجاد می کند. نورون فرستنده از سیناپس عبور کرده و به پروتئین (گیرنده) در سلولهای دریافت کننده مغز می چسبد و این کار سبب می شود در سلول گیرنده مغز تغییراتی ایجاد شده و پیام منتقل گردد.
سیستم لیمبیک مغز و اعتیاد
سیستم لیمبیک آن قسمتی از مغز است که لذت جوئی و جستجوی پاداش را کنترل می کند و ارتباط مستقیمی با اعتیاد و مصرف مواد مخدر دارد. این قسمت در واقع قسمت های مختلفی از مغز که باعث می شوند تا ما احساس لذت کنیم را کنترل می کند. احساس لذت سبب می شود توانایی مان برای تکرار برخی رفتارها مانند غذا خوردن که برای ادامه حیات ما نقش اساسی دارند را تنظیم کنیم. از آنجا که در بسیاری موارد مواد مخدر برای کسب لذت جویی استفاده می شود .
این قسمت از مغز هنگام مصرف مواد مخدر نیز فعال شده و تجربه احساسات خوشایند پس از مصرف مواد مخدر باعث می شود ما به مصرف آنها ادامه دهیم. بخش لیمبیک مغز در واقع مسئول ارزیابی ما از احساسات مثبت و منفی بوده و همین بخش از مغز است که در نتیجه مصرف روان گردان ها و توهم زاها باعث تغییرات وسیعی در احساسات و ادراکات ما می شود.
تاثیر مواد مخدر بر مغز
مواد مخدر موادی شیمیائی هستند که پس از مصرف چه از طریق تدخین، چه تزریق و چه خوردن وارد جریان خون شده و خود را به سیستم ارتباطی مغز می رسانند و فرایند عادی ارسال، دریافت و پردازش اطلاعات توسط سلول های عصبی را مختل می کنند. ساختار شیمیائی برخی از مواد مخدر مانند ماری جوانا و هروئین شبیه نورون های فرستنده طبیعی مغز بوده و در نتیجه نورون ها را تحریک می کند. شباهت ساختار شیمیائی این گونه مواد مخدر به نورون های فرستنده طبیعی باعث می شود سلول های گیرنده مغز فریب خورده و اجازه دهند تا مواد مخدر وارد سلول های عصبی شده و آنها را تحریک کند.
گرچه ساختار شیمیائی این گونه مواد شبیه ساختار مواد شیمیائی مغز است اما سلول های عصبی مغز را به طور طبیعی تحریک و فعال نمی کنند و سبب می شوند تا پیام های غیر عادی در شبکه عصبی مغز جریان پیدا کنند. انواع دیگری از مواد مخدر مانند آمفتامین و کوکائین باعث می شوند تا سلول های عصبی مغز به مقدار بسیار زیادی نورون های فرستنده طبیعی ایجاد کنند یا از گردش عادی این مواد شیمیائی در مغز جلوگیری می کنند. در نتیجه ی این جلوگیری یک پیام بسیار قوی در مغز ایجاد شده و کانال های ارتباطی مغز مختل می شود.
تفاوت صدای پیام طبیعی و صدای پیامی که بر اثر مصرف این گونه مواد مخدر در مغز ایجاد می شوند شبیه تفاوت میان سخنانی است که کسی در گوش شما زمزمه کند و صدائی که با فریاد کشیدن در میکروفون ایجاد می شود.
چرا افراد مصرف کننده به مصرف مواد مخدر ادامه می دهند؟
در ادامه بحث تاثیر مواد مخدر بر مغز لازم است بدانید که مصرف مواد مخدر باعث می شود مغز افراد مصرف کننده میزان زیادی دوپامین ترشح کند و در مصرف بعضی از انواع مخدرها، میزان دوپامین ترشح شده دو تا ده برابر بیشتر از احساس سرخوشی و لذت طبیعی در مغز است. احساس سرخوشی و نشئگی که در نتبجه ی مصرف مواد مخدر در مغز انسان ایجاد می شود به حدی زیاد است که احساس رضایت خاطر ناشی از رفتارهای طبیعی همچون خوردن و روابط جنسی در برابر آن بسیار ناچیز است.
تاثیر احساس سرخوشی شدید ناشی از مصرف مواد مخدر باعث می شود تا افراد مصرف کننده به مصرف مواد مخدر ادامه دهند و به همین علت است که برخی از دانشمندان می گویند ما مصرف مواد مخدر را به خوبی یاد می گیریم.
اگر مصرف مواد مخدر ادامه یابد چه اختلالی در مغز ایجاد می شود؟ هنگامی که ما صدایی بلند را می شنویم سعی می کنیم از آن صدا و منبع آن دوری کنیم تا اذیت نشویم مغز ما نیز هنگامی که با مقادیر زیادی دوپامین روبرو می شود، میزان دوپامین کمتری تولید می کند یا برای دریافت علائم کمتر، تعداد گیرنده ها را کاهش می دهد و به این ترتیب مقدار دوپامین ایجاد شده در مغز فردی که مواد مخدر مصرف می کند به گونه ای غیر عادی به مرور کاهش پیدا کرده و قابلیت مغز برای احساس هر گونه سرخوشی و لذت به شدت کاهش می یابد .
به همین علت است که معتادان در نهایت احساس خماری، بی رمقی و افسردگی می کنند و نمی توانند از کارهائی که پیش از این از انجام آنها احساس رضایت می کردند لذت ببرند. در این مرحله است که معتادان ناچار می شوند برای تولید دوپامین کافی و رساندن آن به حد و اندازه عادی و طبیعی دوباره مواد مخدر مصرف کنند و همین باعث افزایش دُز مصرفی آنها می گردد و پدیده تحمل اتفاق افتاده و مقاومت بدن به مرور در برابر تاثیر مواد مخدر بالا می رود.
تاثیر مواد مخدر بر مغز
تاثیر مواد مخدر بر مغز سیار وسیع بوده و مصرف طولانی مدت مواد مخدر سیستم های عادت یا حافظه غیرارادی را تحریک کرده و باعث شرطی شدن مغز می شود. در راستای شرطی شدن، عوامل و نشانه های محیطی با تجربه مصرف مواد مخدر ارتباط پیدا کرده و باعث می شود تا در صورت قرار گرفتن در معرض این گونه علائم و نشان ها حتی بدون اینکه مواد مخدر در دسترس باشد، فرد وسوسه و ویار غیر قابل کنترلی برای مصرف در خود احساس کند.
حالت شرطی شدن از چنان قدرتی برخوردار است که می تواند حتی سال ها پس از قطع مصرف مواد مخدر باز هم در شخص باقی بماند و او را به مصرف مجدد ترغیب کند. مصرف طولانی مدت مواد مخدر نحوه ارتباط ساختار های مهم مغز با یکدیگر را مختل کرده و بنابراین قدرت کنترل و جلوگیری از رفتارهای ناشی از مصرف مواد را از مغز می گیرد و این مقاومت باعث می شود فرد معتاد هر بار به مصرف مقدار بیشتری از مواد مخدر نیاز پیدا کند.
نویسنده مقاله: محبوبه سعیدی راد
