تاثیر تریاک بر مغز

پیش از این در مقاله مواد مخدر سنتی درباره اینکه تریاک چیست، چگونه مصرف می شود و در مقاله تاثیر مواد مخدر سنتی بر بدن، راجع به عوارض و علائم مصرف آن صحبت کردیم. همانطور که قبلاً هم گفتیم تریاک یکی از معروف‌ترین مخدرهای جهان به شمار می‌آید که اثرات منفی و مخرب زیادی برای مغز فرد مصرف‌کننده دارد. از آنجا که تریاک از گیاه خشخاش به دست می آید دارای مواد افیونی می باشد و مصرف مواد افیونی می تواند به مرور زمان باعث تخریب سلول های خاکستری مغز شود.در این مقاله به تاثیر تریاک بر مغز می پردازیم.

سیستم عصبی چیست؟

مغز مرکز فرماندهی کل بدن محسوب می شود و انجام اعمالی چون فکر کردن، نفس کشیدن، حرکت کردن، حرف زدن و احساس کردن را برای ما ممکن می سازد. مغز ماده‌ای سفید و خاکستری به وزن  ۱۴۰۰-۱۳۰۰ گرم است که داخل جمجمه جای گرفته است و اطلاعات دریافتی از محیط خارجی (مانند آنچه چشم‌ها می‌بیند و آنچه پوست حس می‌کند.) و محیط داخلی (مانند دمای بدن و ضربان قلب) به مغز منتقل می‌شود، مغز این اطلاعات را دریافت و پردازش کرده و آنها را با هم تجمیع می‌کند تا بتواند بدن را در حالت تعادل نگه داشته و بدن بتواند در شرایط مختلف عملکرد مناسبی از خود نشان دهد.

مغز همواره و حتی هنگام خواب نیز در حال فعالیت است. مغز از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که همه ی آنها در قالب یک گروه با هم کار می‌کنند که هر یک از این بخش‌ها یک کار خاص و مهم را بر عهده دارند.

تاثیر مصرف مواد مخدر بر کارکرد مغز

زمانی که مواد مخدر وارد مغز می‌شود، پردازش معمول آن را مختل کرده و در نهایت تغییراتی را در شیوه عملکرد آن ایجاد می‌کند. مصرف مواد مخدر به مرور زمان‌ بر این عملکردهای مختلف مغز تأثیر گذاشته و به شکل‌های مختلف باعث ایجاد اختلال در آنها می شود. در واقع این تأثیرات مغزی تا جایی پیش می‌روند که فرد را به مواد مخدر مصرفی وابسته می کنند و بدون اینکه فرد اراده‌ای از خود داشته باشد به مصرف مواد مخدر ادامه می‌دهد. این وابستگی به مرور زمان سبب می‌شود عملکردهای مغز دچار تغییر شود و  در صورت مصرف نکردن مواد مخدر، عملکردهای مغزی فرد کاملاً مختل می شوند.

تریاک و تاثیر آن بر بدن

همانطور که در مقاله مواد مخدر سنتی گفتیم تریاک یک ماده افیونی است که شامل بیش از ۲۵ آلکالوئید است. این آلکالوئیدهای فعال موجود در تریاک به گیرنده‌های افیونی در مغز، سیستم عصبی و دستگاه گوارش متصل می‌شوند و باعث بروز تغییراتی در عملکرد آنها شده و منجر به تاثیر تریاک بر مغز  می شوند.

به طور کلی مغز انسان به شکل طبیعی مواد افیونی بسیار کمی تولید می‌کند. ویژگی بارز گیرنده های افیونی در مغز، ترشح دوپامین بوده به گونه ای که وقتی گیرنده‌های افیون در مغز فعال می‌شوند، دوپامین زیادی ترشح شده و فرد مصرف‌کننده احساس آرامش و سرخوشی می‌کند. داروهای اپیوئیدی و مخدرها شبیه این مواد افیونی طبیعی در مغز عمل کرده و گیرنده های افیونی مغز را تحریک می‌کنند و به روش‌های مختلفی بر بدن تأثیر می گذارند

مواد افیونی بر کدام قسمت های مغز تاثیر می گذارند؟

• تاثیر مواد افیونی بر ساقه مغز: مواد افیونی روی ساقه مغز که مسئول عملکردهایی مانند تنفس و ضربان قلب است تاثیر می گذارد و با کند کردن تنفس یا کاهش سرفه اثر خود را نشان می دهد.
• تاثیر مواد افیونی بر سیستم لیمبیک مغز: مواد افیونی همچنین ممکن است بر روی نواحی خاصی از مغز به نام سیستم لیمبیک، که مسئول کنترل احساسات است تاثیر بگذارند و باعث ایجاد احساس لذت یا آرامش شود.
• تاثیر مواد افیونی بر نخاع: مواد افیونی با تأثیر بر نخاع، که مسئول ارسال پیام‌ ها از مغز به بقیه اندام ها می باشد درد را کاهش می دهد و یا بالعکس.

گیرنده های افیونی

به طور کلی هم انسان‌ها و هم حیوانات در مغزشان گیرنده‌های افیونی دارند. این گیرنده‌ها به عنوان مکان‌هایی برای فعالیت و اثر پذیری انواع مختلف مواد افیونی مانند هروئین و مورفین عمل می‌کنند. دلیل وجود این گیرنده‌ها در مغز وجود انتقال‌ دهنده‌های عصبی درون زا است. مواد افیونی با اتصال به گیرنده‌های خاص مغز و تقلید از اثرات مواد شیمیایی تسکین دهنده درد که به طور طبیعی تولید می‌شوند، عمل می‌کنند و احساس آرامش و سرخوشی را به طور مصنوعی برای فرد ایجاد می کنند.

این داروها به گیرنده‌های افیون در مغز، نخاع و سایر مکان‌های بدن متصل می‌شوند و همین امر باعث می‌شود که دیگر نتوانید درد را احساس کنید. مواد افیونی همانطور که می‌توانند باعث ایجاد احساس آرامش و لذت و سرخوشی شوند همچنین می‌توانند عوارض جانبی مانند حالت تهوع، گیجی و خواب آلودگی را نیز ایجاد کنند. در حالی که داروهای اوپیوئیدی اغلب برای درمان درد تجویز شده و در ابن زمینه بسیار موثر عمل می‌کنند، اما در نهایت افراد می‌توانند به آن وابستگی و اعتیاد پیدا کنند و با وابستگی به این مواد افراد ممکن است به مرور زمان، دُزهای بیشتری را برای تجربه همان اثرات تسکین دهندگی درد و کاهش علائم ترک، مصرف کنند.

علائم ترک مواد افیونی می‌تواند شامل اضطراب، دردهای عضلانی، تحریک پذیری، بی‌خوابی، آبریزش بینی، حالت تهوع، استفراغ و گرفتگی شکم باشد.

نحوه ی تاثیرگذاری ‌‌تریاک بر مغز

در رابطه با تاثیر تریاک بر مغز همانطور که در بالا گفتیم تریاک ماده مخدری است که از گیاه خشخاش به دست ‌می‌آید و حاوی مقادیری مورفین است و از همین رو منجر به اثرات تسکین دهندگی، نشئگی و آرامش بخشی ‌می‌شود. از ‌‌تریاک مخدرهای دیگری نیز تهیه ‌می‌گردد که از جمله مهم‌‌ترین آن‌ها ‌می‌توان به شیره، سوخته و هروئین اشاره کرد. همه موارد مذکور تحت عنوان مواد افیونی شناخته ‌می‌شوند و به عنوان سرکوب کننده مغز و کل سیستم عصبی عمل ‌می‌کنند. افیون‌ها با چسبیدن به گیرنده‌های اپیوئیدی در مغز، انتقال پیام درد را با اختلال مواجه کرده و همچنین مراکزی مانند مرکز تنفس در بصل النخاع را مهار می کنند.

به همین دلیل مصرف آن‌ها باعث کاهش رفلکس‌های اولیه شده و علائمی ‌نظیر تنفس، ضربان قلب و فشار خون را نیز آرام و آهسته ‌می‌کند. از همین رو استفاده از این مواد ‌می‌تواند هوشیاری انسان را مختل کرده و در صورت اُوردُز منجر به تجربه اغماء و حتی مرگ شود.

مواد افیونی پس از ورود به بدن، از طریق کشیدن، تزریق، استنشاق یا خوردن، به سیستم ارتباطی مغز آسیب زده و شیوه ارسال، دریافت و پردازش اطلاعات توسط سلول‌های عصبی را تغییر می‌دهند.

مواد مخدر حداقل به دو روش بر مغز اثر می‌گذارند:

• تقلید پیام‌برهای شیمیایی طبیعی مغز
• تحریک بیش از حد مدار پاداش در مغز

۶ آثار مخرب اعتیاد و تاثیر تریاک بر مغز

• ۱) تخریب ساختار و سلول های مغزی

مصرف مواد افیونی منجمله تریاک بر مغز تاثیر گذاشته و در دریافت و پردازش سیگنال های عصبی تداخل ایجاد می کند. مصرف تریاک و شیره تریاک باعث سرکوب فعالیت سلول های عصبی شده و با مسدود کردن گیرنده های درد، اثرات تسکین بخشی و نئشگی را در بدن نشان می دهد. در واقع ساختار مواد افیونی از یک انتقال دهنده عصبی طبیعی در بدن تقلید می کند اما نورون ها را به روش طبیعی فعال نمی کند و منجر به ارسال پیام های غیرطبیعی از طریق شبکه مغز می شوند.

• ۲) عدم دریافت مواد مغذی

یکی دیگر از موارد تاثیر تریاک بر مغز، اختلال در جذب مواد مغذی مورد نیاز در مغز و سایر اندام های بدن است. عدم جذب مواد مغذی منجر به آسیب دیدگی مغز شده و می تواند منجر به زوال عقل گردد.

• ۳) عدم احساس لذت

عدم احساس لذت یکی از پیچیده ترین اثرات مخرب مواد افیونی همچون تریاک بر مغز است. مصرف مدوام تریاک به مرور زمان باعث کاهش جذب انتقال دهنده عصبی می شود. طی این اتفاقات و با گذشت زمان، سلول های گیرنده دوپامین در مغز آسیب می بینند و یا حتی می میرند.

•  ۴) ترشح بیش از حد دوپامین

از دیگر موارد مهمی که می توان از اثرات مخرب مواد مخدر افیونی بر مغز به آن اشاره کرد، ترشح دوپامین است. اگر در مغز، دوپامین بیش از حد معمول ترشح شود، منجر به ایجاد احساس سرخوشی و مستی کاذب خواهد شد و همین حس کاذب است که منجر به تشویق افراد برای استفاده بیش از حد از مواد افیونی می شود.

• ۵) از دست دادن حافظه

شاید اشاره به عامل از دست دادن حافظه در رابطه با اثرات مخرب مواد افیونی بر مغز کمی عجیب باشد. اما این موضوع صحت دارد. مثلاً افرادی که اعتیاد به الکل دارند، اغلب حافظه کوتاه مدت خود را از دست می دهند. البته این مشکل برای بیشتر افراد ممکن است رخ دهد، اما برای افرادی که الکل مصرف می کنند، شدیدتر است. به طور مثال، این افراد ممکن است کارهای روزمره خود را فراموش کنند یا نتوانند اشیاء را در منزل خود به راحتی پیدا نمایند.

• ۶) نرسیدن اکسیژن به بافت های مغز و مرگ سلولهای مغزی

از دیگر آثار مخرب مصرف مواد مخدر افیونی و تریاک می توان به محرومیت بافت های مغز از دریافت اکسیژن لازم و در نهایت مرگ نورون ها و سلول های مغزی اشاره کرد که منجر به تخریب بخش خاکستری مغز و در نتیجه آسیب های جبران ناپذیری به مغز می شود.

آیا آسیب هایی که به مغز در اثر استفاده از تریاک می رسد دائمی است یا گذرا؟

شاید این سوال برای برخی پیش بیاد که آیا اثرات مخرب مصرف تریاک بر مغز، دائمی است یا گذرا؟ پاسخ به این سوال آسان نیست چرا که گاهی مشاهده می شود که آسیب های اعتیاد و استفاده مواد مخدر بر مغز، مسیر معکوسی را طی می کنند و تا حدودی آسیب ها ترمیم می شوند. اما در بیشتر موارد مشاهده شده است که این آسیب ها گسترده و برگشت ناپذیر هستند. البته در صورتی که فرد استفاده از مواد مخدر را کنار بگذارد، می توان امید بیشتری برای بهبود آسیب ها داشت.

یکی از مهم‌ترین اقداماتی که افراد در مسیر بهبودی از اعتیاد باید انجام دهند، ترک تریاک است. ترک اعتیاد به تریاک علاوه بر بهبود وضعیت جسمی، تاثیرات مثبت زیادی بر سلامت مغز و عملکرد ذهنی فرد دارد. اگر می‌خواهید درباره روش‌های موثر و راهکارهای علمی برای ترک تریاک بیشتر بدانید، می‌توانید به مقاله‌ای جامع در این زمینه مراجعه کنید.

 نویسنده: محبوبه سعیدی راد