اختلال شخصیت پارانوئید چیست، ویژگی ها و علل آن
افراد پارانوئید همیشه نسبت به دیگران شکاک و بی اعتماد هستند. آنها حرف های بدون منظور دیگران را اضطراب آور دانسته و نیت آنها را بدخواهانه می دانند. آنها در هر رویدادی تهدیدی پنهان جستجو کرده و عدم اعتمادشان به دیگران همیشگی است.
افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید به طور غیرقابل تغییری نسبت به دیگران بدبین و بی اعتماد هستند. اگر کسی به این افراد بگوید که برداشت آنها از رویدادها غلط است به گوینده هم شک کرده و اعتمادشان را به او هم از دست می دهند. به همین دلیل است که افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید از دوستی های نزدیک اجتناب کرده، ناگهان نسبت به دیگران خشمگین شده و به آنها پرخاش می کنند.
آنها آنقدر نسبت به همکاران خود در محل کار بدبین هستند که نمی توانند کارشان را به خوبی انجام دهند و پیوسته معتقدند که دیگران نسبت به آنها خیانتی عمیق و غیرقابل بخشش و برگشت ناپذیر مرتکب شده اند هر چند که برای اثبات آن هیچ سند و مدرک روشنی ندارند. آنها حتی گفته های تحسین آمیز و با حسن نیت دیگران را ایرادجویی تلقی می کنند. مثلاً اگر کسی به آنها پیشنهاد کار بدهد، آنها اینگونه برداشت می کنند که پیشنهاد کننده به طور غیرمستقیم می خواهد به من بفهماند من بیکارم یا در شغل فعلی ام موفق نیستم.
افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید همیشه گوش به زنگ هستند تا نیات بدخواهانه ی دیگران را کشف کنند، کینه به دل می گیرند، به محض اینکه کسی از آنها ایراد می گیرد به او حمله می کنند، مردم را حسود می دانند و برای اثبات حرف خود دلایل سطحی و بی منطق ارائه می دهند. آنها فکر می کنند که در مقابل افراد بدخواه باید از خود دفاع کنند و همیشه سعی دارند روی دیگران کنترل داشته باشند. در واقع آنها دیگران را مسئوول همه ی مشکلات خود می دانند.
۸ ویژگی اختلال شخصیت پارانوئید بر اساس DSM-5:
- بدبینی و عدم اعتماد فراگیر به دیگران طوری که فرد انگیزه ها و نیات دیگران را بدخواهانه تلقی می کند. این طرز فکر در اواخر نوجوانی و قبل از اوایل بزرگسالی شروع شده و در شرایط مختلف حضور دارد و با چهار مورد یا بیشتر از موارد زیر همراه است:
- فرد فکر می کند دیگران از او سوء استفاده می کنند، به او آسیب میزنند یا فریبش می دهند بدون اینکه دلیل کافی برای این ادعا داشته باشد.
- فکر و ذهنش دائماً درگیر شک و تردیدهای ناموجه دریاره ی وفاداری و قابل اعتماد بودن دوستان و همکاران است.
- به درد و دل کردن با دیگران تمایل ندارد و بی دلیل می ترسد اطلاعاتی که با آنها درمیان می گذارد بعدها با بدجنسی بر علیه اش استفاده شوند.
- حرف های بی منظور دیگران و رویدادهای کاملاً خنثی را حرف ها و رویدادهایی تحقیرآمیز و تهدید آمیز تلقی می کند.
- به طور دائم کینه نگه می دارد و توهین، جریحه دار شدن احساسات و انتقاد را نمی بخشد.
- جملاتی را علیه شخصیت و آبروی خود کشف می کند که برای دیگران مشخص و آشکار نیست و به سرعت و با حمله ی متقابل به آنها پاسخ می دهد.
- به طور مکرر و بدون توجیه منطقی درباره ی وفاداری همسر یا نامزد خود شک می کند.
علل اختلال شخصیت پارانوئید:
بعضی مطالعات نشان می دهد که این اختلال ممکن است در خویشاوندان مبتلا به اسکیزوفرنی کمی بیشتر شیوع داشته باشد و میان این اختلال و اسکیزوفرنی رابطه وجود دارد. در کل در اختلال شخصیت پارانوئید ژنتیک نقش مهمی دارد. همچنین بدرفتاری و تجربه های تروماتیک دوران کودکی نیز ممکن است نقش داشته باشد.
بعضی روان شناسان نیز افکار افراد مبتلا را دلیل اصلی اختلال آنها می دانند. آنها یک فرض اساسی در ذهن خود دارند و آن این است: “مردم بدخواه و فرببکار” هستند، “اگر فرصت پیدا کنند به تو حمله می کنند و تو باید همیشه حواست شش دونگ جمع باشد!
این نوع نگرش ها ناسازگارانه است اما در همه ی جنبه های زندگی فرد ریشه دوانده است. این افکار و نگرش ها ریشه در کودکی فرد داشته و فرد والدینی داشته که همیشه به او در کودکی هشدار داده اند حواسش را جمع کند تا اشتباه نکند. در واقع والدین به کودک تلقین کرده اند که دنیا جای نامن و بی رحمی است و او نباید به کسی اعتماد کند، آنها به او القا کرده اند که او با بقیه فرق دارد و باید همیشه گوش به زنگ خطرات بوده و حواسش را جمع کند.
درمان اختلال شخصیت پارانوئید:
افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید معمولاً به سختی می پذیرند که برای درمان اقدام کنند و درمان حتماً باید توسط متخصصان بالینی آموزش دیده در این زمینه انجام شود. شناخت درمانی برای این اختلال می تواند مفید باشد و شناخت درمانگر با کار بر روی باور ها و افکار پارانوئیدگونه فرد به او کمک می کند تا نسبت به افکار و نگرش های خود آگاهی پیدا کرده و آنها را کاهش دهد. آنها یاد می گیرند تا در موقعیت های اجتماعی با دیگران ارتباط برقرار کنند.
اختلال شخصیت پارانوئید و اعتیاد به مواد مخدر:
تقریباً ۶۲ درصد کسانی که به مصرف مواد مخدر روی می آورند دچار یکی از اختلال های شخصیت هستند که یکی از رایج ترین آنها اختلال شخصیت پارانوئید است. وجود اختلالات شخصیت در افراد مانع درمان اعتیاد در آنها می شود.
افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید چون نسبت به دیگران بی اعتماد هستند اغلب به دنبال درمان نمی روند. شک و بی اعتمادی آنها نسبت به دیگران و برداشت حرف های بی منظور و خنثی آنها به عنوان تحقیر و تهدید، نگرانی و وجود افکار وسواس گون درباره توطئه ها و خیانتهای احتمالی دیگران به مرور زمان باعث ایجاد اضطراب و افسردگی در آنها می شود و آنها برای رهایی از این افسردگی و اضطراب ممکن است به سمت مصرف مواد مخدر بروند.
الکل و مخدرها بخاطر خاصیت آرام بخشی که دارند خشم آنها را تسکین داده و باعث کاهش اضطراب و نشخوارهای فکری آنها می شود. اما این تاثیرات موقتی بوده و به مروز زمان علایم شدیدتر شده و ممکن است با مصرف مخدر، میزان بازداری در آنها کمتر شده و با پیدا کردن احساس قدرت کاذب به خودشان یا دیگران آسیب برسانند. مصرف الکل و ماری جوانا در افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید ممکن است همیشه باعث حالت سرخوشی و آرامش نشود و با مصرف مداوم ممکن است افکار پارانوئید و رفتارهای پرخاشگرانه ی فرد به شکل خطرناکی تشدید شود.
نویسنده مقاله: محبوبه سعیدی راد
منابع
- Paranoid Personality Disorder and Substance Abuse, 2021,
- Martel Janelle, 2021, Paranoid Personality Disorder (PPD), https://www.healthline.com/health/paranoid-personality-disorder#diagnosis
- گنجی مهدی، گنجی حمزه، ۱۳۹۴، آسیب شناسی DSM-5، انتشارات ساوالان، ج ۲
