مراحل ترک هروئین: از سم زدایی تا توانبخشی
ترک هروئین یکی از سخت ترین چالش هایی است که یک انسان می تواند با آن رو به رو شود. اما یکی از ممکن ترین و ارزشمندترین پیروزی های زندگی است. هروئین بدن را به سرعت وابسته می کند. همچنین ذهن و روح آدمی را هم به اسارت درمی آورد. علائم ترک آن گاهی آن قدر شدید است که خیلی ها فکر می کنند غیرممکن است. اما واقعیت این است که هر روز در ایران و سراسر جهان، صدها نفر با گذراندن درست مراحل ترک هروئین برای همیشه از این چرخه جهنمی خارج می شوند.
چرا ترک هروئین یکی از سخت ترین اما ممکن ترین کارهاست؟
هروئین قوی ترین مخدر افیونی موجود است؛ در کمتر از چند هفته گیرنده های اپیوئیدی مغز را کاملا اشغال می کند. همچنین سیستم طبیعی تولید اندورفین (هورمون شادی) را خاموش می کند. وقتی مصرف قطع می شود، بدن که دیگر خودش نمی تواند حتی ذره ای شادی یا تسکین درد تولید کند.
ترک هروئین با شدیدترین علائم مواجه می شود. این علائم شامل: درد استخوان شکن، تهوع مداوم، اضطراب طاقت فرسا، بی خوابی مطلق و حس است. این علائم گاهی تا ۱۰-۱۴ روز در اوج خود می مانند. همین شدت جسمی و روانی باعث می شود خیلی ها معتقد باشند ترک هروئین غیرممکن است.
اما چرا می گوییم ممکن ترین است؟ چون امروز علم و تجربه ثابت کرده که اگر مراحل ترک هروئین به ترتیب و تحت نظر متخصص طی شود، نرخ موفقیت بسیار بالاست. سم زدایی هروئین با داروهای جایگزین مثل متادون یا بوپرنورفین، درد جسمی را تا ۸۰-۹۰٪ کاهش می دهد. درمان های روان شناختی مدرن (CBT، ماتریکس، جامعه درمانی) و داروهای پیشگیری از بازگشت (نالترکسون، ویویتورل) احتمال پاک ماندن بلند مدت را تا ۷۰٪ در مراکز معتبر بالا می برند.
هر روز در ایران صدها نفر این مسیر را با موفقیت طی می کنند و سال هاست پاک زندگی می کنند. سخت است، چون هروئین همه چیز را از آدم می گیرد؛ ممکن است، چون امروز ابزار، دانش و حمایت کافی وجود دارد. کافی است یک بار تصمیم جدی بگیرید و قدم اول را محکم بردارید.
تفاوت ترک هروئین با سایر مواد مخدر
هروئین به دلیل قدرت فوق العاده بالای وابستگی جسمی و روانی، شدیدترین سندروم ترک را در میان تمام مواد مخدر ایجاد می کند. هیچ ماده دیگری (حتی متادون، مورفین یا فنتانیل) به این سرعت و شدت گیرنده های اپیوئیدی مغز را اشغال نمی کند و هیچ ترک دیگری به اندازه ترک هروئین توأمان (درد جسمی وحشتناک) و (خلا عمیق روانی) ایجاد نمی کند. به همین دلیل است که خیلی ها ترک هروئین را جهنم روی زمین می نامند.
| مورد مقایسه | هروئین | تریاک و شیره | شیشه (مت آمفتامین) | حشیش و ماری جوانا | الکل |
| شدت وابستگی جسمی | بسیار شدید (۱۰/۱۰) | متوسط تا شدید (۷-۸/۱۰) | بسیار کم (۲/۱۰) | تقریبا صفر (۰-۱/۱۰) | متوسط تا شدید (۶-۹/۱۰) |
| شدت علائم ترک جسمی | بسیار شدید (درد استخوان، تعریق شدید، اسهال، تهوع شدید) | متوسط (درد مفاصل، بی قراری) | خستگی و خواب آلودگی شدید | بی قراری خفیف، بی خوابی | تشنج، هذیان، لرزش شدید (ممکن است مرگبار) |
| مدت زمان علائم ترک حاد | ۷ تا ۱۴ روز | ۵ تا ۱۰ روز | ۳ تا ۱۴ روز (عمدتا روانی) | ۳ تا ۷ روز (خیلی خفیف) | ۳ تا ۱۰ روز |
| شدت ولع و وسوسه روانی | بسیار شدید و طولانی مدت | شدید | بسیار شدید (گاهی تا سال ها) | خفیف تا متوسط | متوسط |
| خطر مرگ در ترک ناگهانی | بسیار کم (اما ناراحتی شدید) | کم | تقریباً صفر | صفر | بالا (به دلیل تشنج و دلیریوم) |
| نیاز به بستری و سم زدایی پزشکی | در اکثر موارد ضروری | در موارد شدید ضروری | معمولا سرپایی | تقریبا هیچ وقت | در موارد شدید ضروری |
| مدت زمان لازم برای توانبخشی کامل | ۶ تا ۱۸ ماه | ۳ تا ۱۲ ماه | ۶ ماه تا ۲ سال (به دلیل آسیب مغزی) | ۱ تا ۳ ماه | ۳ تا ۱۲ ماه |
ترک هروئین از نظر شدت علائم جسمی در رتبه اول تمام مواد مخدر قرار دارد. اما چون علائم آن کاملا قابل پیش بینی و قابل کنترل با دارو است، در مراکز معتبر درصد موفقیت ترک آن از شیشه و حتی گاهی الکل بالاتر است. مهم ترین تفاوت این است که ترک هروئین دردناک اما کوتاه است. در حالی که ترک شیشه کم درد اما بسیار طولانی و روانی است. به همین دلیل هیچ گاه نباید ترک هروئین را بدون برنامه و نظارت تخصصی آغاز کرد.
مرحله اول: تصمیم گیری و پذیرش مشکل
تمام موفقیت در مراحل ترک هروئین از همین جا شروع می شود. لحظه ای که صادقانه به خودتان می گویید (من مشکل دارم و می خواهم پاک شوم). بدون این پذیرش عمیق، حتی بهترین روش های سم زدایی هروئین هم فقط یک پاکی موقت می آورد و بازگشت حتمی است.
نشانه های واضحی وجود دارد که زمان تصمیم گیری رسیده: وقتی تمام پول و وقت و فکرتان صرف تهیه و مصرف هروئین می شود. وقتی دیگر هیچ لذتی از زندگی نمی برید مگر در لحظه نشئگی، وقتی روابط، شغل، سلامتی و عزت نفستان را یکی یکی از دست داده اید. یعنی دیگر کنترل از دست رفته و هروئین کنترل شما را به دست گرفته است.
این پذیرش با یک نقطه عطف همراه است. یک اورژانس پزشکی، از دست دادن عزیزی، نگاه ناامید فرزندتان یا حتی یک لحظه تنهایی که در آینه به خودتان نگاه می کنید و دیگر خودتان را نمی شناسید. همین لحظه، قوی ترین انگیزه برای آغاز مراحل ترک هروئین است.
مرحله دوم: ارزیابی و معاینه پزشکی قبل از سم زدایی
قبل از اینکه حتی یک میلی گرم دارو برای سم زدایی هروئین دریافت کنید، باید دقیقا بدانید بدن و ذهنتان در چه وضعیتی است. این مرحله حیاتی ترین بخش از مراحل ترک هروئین است. چون هروئین در طول مصرف طولانی، به کبد، قلب، ریه، سیستم ایمنی و مغز آسیب جدی زده و ترک ناگهانی بدون بررسی می تواند خطرناک یا حتی مرگبار باشد.
در جلسه ارزیابی پزشکی کامل، موارد زیر بررسی می شود:
- آزمایش خون کامل (کبد، کلیه، کم خونی، هپاتیت B و C، (HIV
- نوار قلب و بررسی وضعیت قلب (هروئین گاهی باعث آریتمی خطرناک می شود)
- معاینه ریه و بررسی عفونت های تنفسی
- ارزیابی وضعیت روانی (افسردگی شدید، اضطراب، افکار خودکشی)
- بررسی میزان و مدت دقیق مصرف هروئین و مواد همراه (شیشه، بنزودیازپام، الکل)
- وزن، فشار خون و علائم حیاتی
بدون این ارزیابی، امکان دارد در روزهای اول سم زدایی دچار عوارض جدی مثل تشنج، نارسایی کبد یا حمله قلبی شوید. این مرحله ۱ تا ۳ روز طول می کشد و در مراکز معتبر ترجمه زندگی به صورت بستری یا سرپایی انجام می شود.
مرحله سوم: سم زدایی جسمی (دتوکس)
اینجاست که جنگ واقعی با هروئین آغاز می شود. سم زدایی هروئین یا دتوکس، مرحله ای است که بدن از نظر جسمی از ماده پاک می شود و تمام هروئین و متابولیت های آن از خون و بافت ها خارج می گردد. این سخت ترین بخش از مراحل ترک هروئین است.
چون مغز و بدن که ماه ها یا سال ها بدون اندورفین طبیعی زندگی کرده اند، ناگهان با خلا کامل مواجه می شوند. علائم معمول سندروم ترک هروئین (خماری) از ۶-۱۲ ساعت بعد از آخرین مصرف شروع می شود و در روز دوم تا چهارم به اوج می رسد:
- درد شدید عضلانی و استخوانی
- تعریق و لرز متناوب
- تهوع، استفراغ و اسهال شدید
- بی قراری پاها (Restless Legs)
- بی خوابی مطلق و اضطراب طاقت فرسا
در تمام روش ها، داروهای کمکی مثل کلونیدین، گاباپنتین، ضد تهوع و خواب آورهای غیراعتیادآور استفاده می شود. مدت کل سم زدایی ۵ تا ۱۴ روز است و حتما باید در مرکز معتبر یا تحت نظارت مستقیم متخصص باشد. پس از پایان دتوکس، آزمایش ادرار یا خون باید کاملا منفی باشد؛ یعنی شما دیگر از نظر جسمی پاک هستید.
مرحله چهارم: درمان عوارض روانی و خماری پس از سم زدایی
سم زدایی هروئین که تمام شد، خیلی ها فکر می کنند کار تمام است؛ اما در واقع سخت ترین بخش مراحل ترک هروئین جنگ تازه شروع شده است. پس از پاک شدن کامل بدن، مغز هنوز ماه ها و گاهی تا یک سال نمی تواند اندورفین و دوپامین طبیعی تولید کند. این وضعیت با نام PAWS یا سندروم پس از ترک حادPost Acute Withdrawal Syndrome) ) شناخته می شود و مهم ترین دلیل بازگشت مصرف کنندگان است.
فرد در این دوره مراحل ترک هروئین با افسردگی عمیق، بی انگیزگی مطلق، اضطراب شدید، بی خوابی طولانی، تحریک پذیری بالا، ولع وحشتناک هروئین و حتی افکار خودکشی دست و پنجه نرم می کند. حس می کند دیگه هیچ وقت خوب نمی شود. در این مرحله درمان کاملا روان پزشکی و دارویی است.
متخصص داروهای ضد افسردگی (مثل سرترالین یا میرتازاپین)، تثبیت کننده های خلق، گاباپنتین یا پرگابالین برای اضطراب و بی قراری و گاهی داروهای خواب آور غیربنزودیازپینی تجویز می کند. همزمان جلسات مشاوره فردی روزانه و گروه درمانی شروع می شود تا فرد یاد بگیرد با این خلا عاطفی کنار بیاید.
ورزش منظم، تغذیه غنی از پروتئین و ویتامین B، نور خورشید و برنامه خواب منظم هم نقش حیاتی دارند. این دوره بین ۱ تا ۶ ماه طول می کشد و شدت آن به تدریج کم می شود. اگر این مرحله را جدی نگیرید و فقط به پاکی جسمی اکتفا کنید، احتمال بازگشت بالای ۹۰٪ است. اما با درمان درست، شانس پاک ماندن بلند مدت تا ۷۰-۸۰٪ بالا می رود.
مرحله پنجم: توانبخشی روانی و بازسازی زندگی
پس از آنکه سم زدایی هروئین با موفقیت به پایان رسید و علائم خماری روانی هم تا حد زیادی کنترل شد، حالا زمان اصلی بازپس گیری زندگی فرا می رسد. این طولانی ترین و مهم ترین بخش از مراحل ترک هروئین است. جایی که شما از یک مصرف کننده سابق به یک انسان کاملا جدید تبدیل می شوید. در این مراحل ترک هروئی، فرد وارد برنامه های درمانی ساختار یافته می شود.
شامل جلسات روزانه درمان شناختی-رفتاری CBT برای شناسایی و تغییر الگوهای فکری غلط، تمرین مهارت های حل مسئله، مدیریت خشم و نه گفتن، بازسازی عزت نفس و هویت شخصی است. برنامه ماتریکس، جامعه درمانی (TC) یا مدل ۱۲ قدمی NA هم به فرد کمک می کند تا مسئولیت زندگی خودش را دوباره به دست بگیرد و حس تعلق به یک جمع پاک را تجربه کند.
مرحله ششم: بازگشت به جامعه و پیشگیری از بازگشت
این آخرین مرحله از مراحل ترک هروئین است؛ جایی که شما دیگر فقط پاک نیستید، بلکه پاک و قوی هستید و باید برای همیشه این حالت را حفظ کنید.
داروی پیشگیری از بازگشت: نالترکسون ایمپلنت یا قرص، وویترول (ویویتورل)
نالترکسون و ویویتورل (نالترکسون تزریقی ماهیانه) گیرنده های اپیوئیدی مغز را کاملا مسدود می کنند؛ یعنی حتی اگر به هر دلیلی هروئین مصرف کنید، هیچ لذتی نمی برید و نشئه نمی شوید.
ایمپلنت نالترکسون (۶ تا ۱۲ ماهه) بهترین انتخاب برای کسانی است که از خودشان می ترسند. این داروها ولع را تا ۸۰-۹۰٪ کم می کنند و شانس پاک ماندن در سال اول را دو تا سه برابر می کنند. استفاده از آن ها پس از سم زدایی هروئین کامل، کاملا بی خطر و یکی از قوی ترین سپرهای علمی در برابر بازگشت است.
ساختن برنامه زندگی جدید (شغل، روابط سالم، ورزش)
بهترین واکسن علیه هروئین، زندگی ای است که آن قدر پر و جذاب باشد که دیگر جای خالی مواد احساس نشود. پیدا کردن شغل یا حرفه ای که به آن افتخار کنید، ایجاد روابط سالم و قابل اعتماد، ورزش روزانه (حتی پیاده روی)، خواب و تغذیه منظم، این ها برنامه زندگی جدید شما هستند. هر روز باید تقویم تان پر باشد از هدف های کوچک و بزرگ تا ذهن فرصت فکر کردن به گذشته را نداشته باشد.
نقش گروه های همتا (NA/AA) در بلند مدت
جلسات هفتگی یا روزانه معتادان گمنامNarcotics Anonymous) ) بزرگ ترین عامل موفقیت بلند مدت در ترک هروئین در جهان است. اینجا شما با کسانی می نشینید که دقیقا همان جهنمی را که شما کشیده اید، تجربه کرده اند و سال هاست پاکند. آن ها راهکارهای واقعی، امید واقعی و حمایت ۲۴ ساعته می دهند.
سخن پایانی
ترک هروئین یک سفر دشوار اما ممکن است که به اراده، حمایت و برنامه ریزی دقیق نیاز دارد. هر مرحله از این فرآیند، از سن زدایی تا توانبخشی، به دقت و مراقبت های ویژه ای نیاز دارد تا فرد بتواند به زندگی بدون وابستگی به مواد مخدر بازگردد. اهمیت مداخله های روان درمانی و حمایت های اجتماعی در این مسیر غیرقابل انکار است.
اگر شما یا کسی که می شناسید در مراحل ترک هروئین هستید و به کمک نیاز دارید، سایت ترجمه زندگی می تواند به شما در دریافت مشاوره های حرفه ای و با کمک داروهای گیاهی برای گام های درمان کمک کند. برای اطلاعات بیشتر و شروع به تغییر، همین حالا به با ما در ارتباط باشید و از پشتیبانی متخصصین این حوزه بهره مند شوید.
سوالات متداول
- چگونه می توانم هروئین را ترک کنم؟
ترک هروئین شامل چند مرحله است: ابتدا باید از کمک پزشکی برای سن زدایی استفاده کنید تا بدن خود را از مواد سمی پاک کنید. سپس، درمان های دارویی مانند متادون یا بپرنورفین برای مدیریت علائم ترک و جلوگیری از بازگشت به مصرف ممکن است مورد نیاز باشد. همچنین، مشاوره روان شناسی و حضور در گروه های حمایتی می تواند در جلوگیری از بازگشت به مصرف و حمایت از فرآیند توانبخشی موثر باشد.
- علائم ترک هروئین چیست و چقدر طول می کشد؟
علائم ترک هروئین می تواند شامل دردهای عضلانی، اضطراب، تعریق زیاد، تهوع، استفراغ، بی خوابی و افسردگی باشد. این علائم ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از آخرین مصرف شروع می شوند و ممکن است تا چند هفته ادامه یابند. شدت و طول مدت علائم به میزان مصرف و وضعیت جسمی فرد بستگی دارد.
- آیا ترک هروئین می تواند باعث بازگشت به مصرف شود؟
بله، ترک هروئین می تواند با خطر بازگشت به مصرف همراه باشد. عواملی مانند استرس، روابط اجتماعی منفی یا دسترسی آسان به مواد مخدر می توانند موجب بازگشت به مصرف شوند. برای جلوگیری از این امر، پیگیری درمان، حمایت اجتماعی و درمان های روان شناسی طولانی مدت ضروری است. حضور در گروه های حمایتی و دریافت مشاوره می تواند نقش مهمی در جلوگیری از عود ایفا کند.
