ویژگی های شخصیتی زمینه ساز اعتیاد
امروزه عوامل خطرساز گسترده و پیچیده ای وجود دارند که خطر اعتیاد به مواد مخدر را بیشتر می کنند. مثلاً بعضی افراد از نظر ژنتیکی مستعد سوء مصرف مواد مخدر هستند. آن ها ممکن است در خانواده نزدیک خود سابقه اعتیاد به مواد مخدر را داشته باشند. شاید مادرشان الکلی باشد یا پدرشان یک فرد مصرف کننده مواد مخدر باشد. دسته ای دیگر از افراد پس از پشت سرگذاشتن یک تروما یا یک رویداد آسیب زا ممکن است دچار سوء مصرف مواد مخدر یا الکل شوند.
برخی از افراد نیز ویژگی های شخصیتی خاصی دارند که آن ها را مستعد ابتلا به بیماری اعتیاد می کند. درک این نکته مهم است که اعتیاد به مواد مخدر یک وضعیت پیچیده بوده و تعیین دقیق افرادی که مستعد ابتلا به اعتیاد هستند و اینکه چه کسانی می توانند بدون ایجاد وابستگی به طور ایمن از مواد مخدر استفاده کنند بسیار دشوار است.
۷ ویژگی های شخصیتی زمینه ساز اعتیاد از منظر شناخت درمانی
آرون بک که از پیشگامان شناخت درمانی است در کتاب شناخت درمانی سوء مصرف مواد به ۷ ویژگی شخصتی که زمینه ساز اعتیاد هستند اشاره می کند. این ۷ ویژگی شامل موارد زیر است:
- ۱) ویژگی حساسیت فراگیر نسبت به احساسات یا هیجان های ناخوشایند، مثلاً فرد تحمل کمی برای تغییرات ناشی از نوسان خُلق و روحیه دارد.
- ۲) ویژگی انگیزه پایین برای کنترل رفتار که در نتیجه برای آنان لذت فوری خیلی باارزش تر از کنترل است.
- ۳) ویژگی نداشتن فنون مناسب برای کنترل رفتار و مقابله با مسائل، بنابراین وقتی آنها برای اعمال کنترل برانگیخته می شوند دانش فنی لازم برای عملی کردن آن را ندارند.
- ۴) ویژگی الگوی خودکار و بدون تفکر تسلیم شدن در برابر تکانه ها.
- ۵) ویژگی هیجان خواهی و تحمل کم برای رنج و ملالت
- ۶) ویژگی تحمل کم برای ناکامی (که این تحمل کم برای ناکامی خود شامل مجموعه پیچیده ای از افکار و باورهای اشتباه می باشد)
- ۷) ویژگی کم اهمیت شمردن توجه به آینده و پیامدها و اثرات سوء مصرف مواد. به طوری که توجه فرد بر حالات هیجانی، وسوسه ها، امیال شدید اینجا و اکنون و اقداماتی برای خلاص شدن از آنها یا ارضای آنها متمرکز می باشد و هیچ توجهی به پیامدهای مصرف ندارد.
افکار و باورهای ناکارآمد که منجر به تحمل کم برای ناکامی می شود
به نظر می رسد که تحمل کم برای ناکامی یکی از پیشایندهای مهم اعتیاد افراد باشد. فردی که تحمل کمی برای ناکامی ها از خود نشان می دهد معمولاً یکسری افکار و نگرش های اشتباه و بدکارکرد دارد که ناکامی را بزرگ کرده و خشم و یاس بسیاری را برای فرد به وجود می آورد. این افکارو باورهای ناکارآمد و اشتباه عبارتند از:
- ۱) اوضاع همیشه باید روبراه باشد یا کارها هیچ وقت نباید خراب شوند.
- ۲) وقتی دیگران مانع کارهای من می شوند، وحشتناک است.
- ۳) من هیچ گاه نمی توانم ناکامی را تحمل کنم.
- ۴) افراد دیگر مسئول ناکامی های من هستند و به همین خاطر باید تنبیه شوند.
- ۵) دیگران عمداً مرا به مشکل می اندازند
وقتی افراد دچار تحمل کم متوجه می شوند جلوی کارشان گرفته شده یا انتظاراتشان برآورده نشده احتمال دارد در مقدار خسارت ناشی از برآورده نشدن انتطاراتشان بیش از حد اغراق کنند و هرکسی را که فکر می کنند عامل برآورده نشدن انتطارات آنهاست سرزنش می کنند و خشم زیادی را تجربه می کنند. آنها تمایل زیادی به تنبیه فرد خطاکار دارند و مهمتر از همه از راه های درست برای رسیدن به هدفشان مانند حل مسئله چشم پوشی می کنند.
نتیجه این اتفاقات این است که فرد به شدت برانگیخته می شود تا به شخص خطاکار حمله کند و با توجه به اینکه به ندرت مفر قابل قبولی برای ابراز تکانه های خصمانه برای فرد وجود دارد فرد در حالتی تحریک شده و پر از تنش و خشم باقی می ماند.
در برخی مواقع چنین افرادی متوجه می شوند که مصرف مواد مخدر می تواند این حالت تحریک پذیری آنها را کاهش داده و تنش را از بین ببرد و در نتیجه به مصرف مواد مخدر روی می آورند. البته مصرف مواد برای این منظور در بهترین حالت فقط یک علاج موقتی بوده و در بلند مدت به نتیجه برعکس منتهی می شود. چون فرد هرگز راه های مقابله مستقیم با ناکامی و حل مسائل مرتبط با آن را یاد نمی گیرد.
در آخر نتیجه می گیریم که ویژگی های شخصیتی و سرشتی افراد در ابتلای آنها به اعتیاد نقش پررنگی داشته و مطابق با یافته های پژوهشگران در این زمینه مشخص شده است که عواملی همچون سرکش و یاغی بودن، تکانشگر بودن (تکانشگر یک اصطلاح روانشناختی بوده و به افرادی اطلاق می شود که بسیار هیجانی رفتار می کنند، پیش از آنکه فکر کنند عمل می کنند و رفتارهایشان بسیار غیرقابل پیش بینی بوده و از بسیاری از رفتارهای شتابزده خود پشیمان می شوند)، غیراجتماعی بودن، تحمل ابهام نداشتن، ضعف اعتماد به نفس و عزت نفس و کودکی پرخاشگرانه همگی می توانند از ویژگی های شخصیتی زمینه ساز اعتیاد در افراد باشند.
نویسنده مقاله: محبوبه سعیدی راد
