چگونه مصرف تفریحی مواد مخدر به اعتیاد منجر می شود؟

مصرف تفریحی مواد مخدر و اعتیاد

برخی افراد از روی کنجکاوی یا برای تفریح و وقت گذرانی در جمع های دوستانه و گاهی نیز برای کاهش اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و استرس، مواد مخدر یا الکل و نوشیدنی های الکلی یا داروهای مخدر مانند مسکن ها، قرص های خواب آور و آرام بخش را مصرف می کنند. هیچ فرد معتادی با آگاهی از اینکه یک روزی معتاد خواهد شد مصرف مواد مخدر را آغاز نکرده است. تبدیل شدن مصرف تفریحی مواد مخدر به اعتیاد به طور نامحسوس و به تدریج اتفاق می افتد و تقریبا همه معتادان مصرف تفریحی مواد یا از روی کنجکاوی یا برای یک بار تجربه شروع کرده اند.

فرآیند ۵ مرحله ای اعتیاد

در بسیاری از اعتیادها افراد در واقع همان فرایند پنج مرحله ای اعتیاد را پشت سر می گذارند که شامل مراحل زیر است:

• ۱) مرحله آزمایش و تجربه

در این مرحله احتمالاً فرد اولین باری است که تصمیم می گیرد مواد مخدر یا الکل را امتحان و تجربه کند. افراد در این مرحله با دلایلی همچون کنجکاوی، تلاش برای سازگاری و انطباق با مشکلات و شرایط زندگی، یا مقابله با احساسات منفی مانند ناامنی یا غم به مصرف مواد روی می آورند.

• ۲) مرحله مصرف تفریحی مواد

در طی این مرحله تعداد دفعات مصرف مواد مخدر یا الکل بیشتر و بیشتر می شود و فرد ممکن است در تعطیلات آخر هفته یا چند بار در ماه مواد مخدر مصرف کند. در این مرحله فرد مصرف کننده به احتمال زیاد عواقب و پیامدهای منفی مصرف مواد مخدر را درک نخواهد کرد. مصرف به صورت دائم یا سوء مصرف در این مرحله به تدریج شکل می گیرد و عواقب مصرف می تواند تهدیدی بسیار جدی برای زندگی فرد محسوب شود. افراد در این مرحله ممکن است تجربیاتی مانند رانندگی در حالت مستی و یا نشئگی یا دستگیر شدن در حین مصرف یا حمل مواد مخدر را داشته باشند.

• ۳) مرحله مصرف یا سوء مصرف خطرناک مواد

در این مرحله فرد با وجود آگاهی از عواقب و پیامدهای خطرناک مصرف مواد مخدر یا الکل به مصرف آنها ادامه می دهد. در این مرحله روابط اجتماعی، عاطفی یا شغلی فرد مصرف کننده با ادامه مصرف به خطر می افتد و رسیدن به این مرحله نشان دهنده این است که اختلال مصرف مواد مخدر خطری بسیار جدی برای فرد به شمار می رود.

• ۴) مرحله وابستگی به مواد

در این مرحله مواد مخدر و الکل، زندگی فرد را بطور قابل توجهی تحت الشعاع خود قرار می دهند. عملکرد یک فرد در محل کار به طور چشم گیری کاهش می یابد و روابط دوستانه فرد به ارتباط با افرادی محدود می شود که مانند او مصرف کننده مواد مخدر هستند. در این مرحله، فرد از نظر جسمانی و فیزیولوژیک به مواد مخدر و الکل وابسته شده است و این بدین معناست که بدن او به وجود مداوم این ماده عادت کرده است.

• ۵) مرحله اعتیاد و یا اختلال مصرف مواد

در این مرحله افراد بدون توجه به عواقب مصرف و کارهایی که برای تهیه مواد مخدر انجام می دهند برای تهیه مواد مخدر یا الکل دست به هر کاری می زنند. در این مرحله، افراد مصرف کننده دیگر به دنبال لذت جویی و نئشگی حاصل از مصرف مواد نیستند و مواد مخدر را به طور مرتب مصرف می کنند تا از بروز علائم ترک در خود جلوگیری کنند.

مصرف مواد مخدر تاثیر به سزایی بر مغز داشته که مهمترین آنها ترشح دوپامین و درک حس لذت و نئشگی برای فرد مصرف کننده است. در ادامه با دوپامین و نقش آن در شکل گیری اعتیاد آشنا می شویم.

دوپامین چیست؟

دوپامین یک ماده شیمیایی در مغز انسان است که به عنوان یک انتقال دهنده عصبی شناخته می شود و سیگنال های سلول عصبی را در مغز منتقل می کند. دوپامین از تیروزین گرفته شده و با نوراپی نفرین و اپی نفرین مرتبط است. دوپامین با مرکز انگیزشی و برنامه ریزی مغز ارتباط مستقیم داشته و ترشح آن منجر به احساس لذت ناشی از مصرف مواد مخدر در فرد مصرف کننده می شود. افراد برای دریافت دوپامین کافی به لذت ها و پاداش های مختلفی نیاز دارند.

وقتی فردی در یک شرایط معمولی از انجام کاری لذت می برد و یا به عبارتی دیگر پاداش می گیرد از مناطق پایینی مغز او دوپامین، نوراپی نفرین و اپی نفرین ترشح می‌شوند که بر قشر مغز و سایر مراکز حیاتی او تاثیر داشته و احساس لذت و دریافت پاداش را برای فرد رقم می زنند. مثلاً نورون های دوپامینی مغز یک فرد معتاد به غذا با گاز زدن به یک همبرگر آبدار فعال می شوند و به همین ترتیب، یک فرد الکلی با نوشیدن اولین فنجان الکل، با دریافت همان مقدار دوپامین مواجه شده و سیستم پاداش مغز او فعال می گردد.

نقش دوپامین در شکل گیری اعتیاد

هنگامی که فرد مصرف کننده مواد مخدر  یک ماده را انتخاب و مصرف می کند ماده شیمیایی دوپامین در مغز او آزاد می شود و هنگامی که مغز با یک ماده مخدر خاص، بیش از حد تحریک شود، دوپامین بیشتری ترشح می کند که منجر به احساس لذت و سرخوشی بیشتری در فرد می شود. فرد مصرف کننده مواد مخدر برای تجربه این احساس لذت بخش و دریافت دوپامین ببشتر به مصرف مداوم مواد مخدر ادامه می دهد و دستاورد مصرف مداوم مواد مخدر و تحریک مداوم سیستم پاداش مغز  باعث می شود که فرد به مصرف بیش از حد ماده مخدر متکی شود.

نویسنده مقاله: محبوبه سعیدی راد