اعتیاد و بیماری های روانی

اعتیاد و بیماری های روانی

بر اساس پژوهش های انجام شده مشخص شده حدود نیمی از افرادی که در طول زندگی خود دچار انواع بیماری های روانی می‌شوند به شکلی دچار اختلال سوء مصرف مواد، اعتیاد به مواد مخدر و اعتیادهای رفتاری دیگر نیز هستند. این افراد برای درمان دردها و رنج های عاطفی شان، خود درمانی انجام داده و از مواد مخدر برای درمان خود استفاده می کنند. طی پژوهش های انجام شده در این زمینه بیش از ۳۷ درصد معتادان به الکل و ۵۳ درصد از معتادان مواد مخدر حداقل یک بیماری روانی داشتند.

اکثر محققان با توجه به شیوع بیماری های روانی در بین افراد مبتلا به سوء مصرف مواد و بالعکس معتقدند بیماری اعتیاد و بیماری های روانی ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر داشته و برای بیان این رابطه از کلمه “وقوع همزمان” و “تشخیص دوگانه” استفاده می کنند.

مثلاً پژوهش ها نشان داده است که وجود اعتیاد در میان نوجوانان نشانه ای از وجود میزان بالایی از انواع بیماری های روانی می باشد. در همین رابطه بیش از ۶۰ درصد از نوجوانانی که در برنامه‌های درمان اعتیاد شرکت می کنند به طور همزمان باید در درمان های مربوط به بیماری ها و اختلالات روانی نیز شرکت کنند تا روند درمانی مطلوب تری را طی نمایند.

بیماری های روانی که همبودی بالایی با اعتیاد دارند

بیماری های روانی که ارتباط تنگانگی با مصرف مواد مخدر و اعتیاد دارند عبارتند از:

• اسکیزوفرنی
• افسردگی
• اختلالات اضطرابی (شامل اختلال اضطراب عمومی، اختلال وحشتزدگی و اختلال استرس پس از سانحه)
• اختلال دوقطبی
• اختلال بیش فعالی
• اختلالات شخصیت (بخصوص اختلال شخصیت ضداجتماعی و اختلال شخصیت مرزی)

تحقیقات بسیاری وجود دارد که نشان می دهد درصد بالایی از افرادی که اعتیاد به مصرف انواع مواد مخدر دارند به شکلی از اختلالات مذکور نیز رنج می برند. مثلاً بیماران روانی که از  اضطراب و افسردگی و علائم روانشناختی منفی رنج می برند به دنبال راه هایی هستند که بتوانند این علائم را کاهش داده یا مخفی کنند و در نتیجه به مواد مخدر و الکل روی می آورند. آنها به طور موقتی با مصرف مواد مخدر و الکل تنش را آرام می کنند و همین باعث می شود به مصرف ادامه دهند.

در واقع مصرف مواد مخدر به طور کوتاه مدت باعث کاهش فشارخون، کاهش اضطراب، کاهش تنفس و آرام سازی آنها می شود و فرد با این خود درمانی فکر می کند که بر استرس و اضطراب خود فائق شده است و در نتیجه به مصرف ادامه می دهد.

عوامل خطرساز فردی و روانی در بروز اعتیاد

عوامل خطرساز، موقعیت ها، ویژگی ها و رویدادهایی هستند که احتمال سوءمصرف مواد را افزایش داده و رد این عوامل را باید در خانواده، مدرسه، گروه همسالان و جامعه دنبال کرد. در میان عوامل خطر ساز شناخته شده نقش عوامل شناختی، عاطفی، رفتاری و روانشناختی بسیار پر رنگ می باشد. ویژگی های شخصیتی همچون پرخاشگری، تکانشگری و عوامل هیجانی مانند استرس، اضطراب و افسردگی و خودمهارگری پایین، هیجان خواهی بالا، برانگیختگی و آشفتگی هیجانی و بی قراری از عوامل تاثیر گزار در مصرف مواد تلقی می شوند.

در واقع مواردی همچون داشتن تصویر و خودانگاره منفی از خود، ناتوانی در رویارویی با عوامل استرس زا، مهارت های مقابله ای ضعیف، تکانشگری، سرکشی همراه با سطوح پایین تعهد و قانون گریزی از عوامل خطرساز فردی در ابتلا به اعتیاد می باشند و در اعتیاد و بیماری های روانی افراد می توانند نقش پررنگی داشته باشند.

۵ اختلال روانی ناشی از مصرف مواد مخدر

مصرف طولانی مدت و مزمن مواد مخدر، الکل و توهم زاها به مرور زمتن باعث ایجاد یکسری از بیماری های روانی در افراد مصرف کننده می شود. بیماری هایی همچون:

۱) زوال عقل ناشی از مصرف طولانی مدت مواد مخدر

با  توجه به اینکه اعتیاد و بیماری های روانی ارتباط تنگاتنگی باهم دارند مطالعات بسیاری نشان داده اند که  سوء مصرف مواد مخدر به شکل مزمن و طولانی منجر به بروز بیماری زوال عقل یا دمانس در فرد مصرف کننده می شود. این بیماران در یادگیری چیزهای جدید نیز مشکل داشته، از وسایل الکترونیکی نمی توانند و در حافظه و به یاد آوری نیز مشکل دارند. مثلاً پژوهش ها نشان داده اند که مصرف طولانی مدت ماری جوانا با کاهش روند یادگیری، حفظ و بازیابی خاطرات ارتباط تنگاتنگی داشته و ممکن است احتمال ابتلا به زوال عقل را افزایش دهد. علاوه بر این، مدت زمان مصرف ماری جوانا با میزان کاهش یادگیری و حافظه مرتبط است.

۲) نوسانات خلق ناشی از مصرف مواد مخدر

مصرف مواد مخدر در دراز مدت ممکن است باعث بروز مشکلات خُلقی مانند افسردگی و اختلال دو قطبی شود علاوه بر این، افرادی که علائم هیپومانیا، قضاوت ضعیف، کنترل تکانه ای کم و افزایش رفتارهای پرخطر را تجربه می کنند، مصرف مواد مخدر در آنها افزایش خواهد یافت. هنگامی که فرد مصرف کننده به مصرف الکل یا مواد مخدر به عنوان مکانیزم مقابله روی آورد و برای مقابله با استرس، اضطراب و افسردگی اش از مواد مخدر استفاده کند، تاثیرات مهارت های مقابله ای سالم او کمتر خواهد شد و به مرور زمان، مصرف مواد مخدر برای او به عنوان روشی برای کنترل همه عوامل استرس زا یا شرایط ناراحت کننده تبدیل خواهد شد.

۳) اختلال عملکرد جنسی ناشی از مصرف مواد مخدر

قربانیان سوء مصرف مواد مخدر به مرور زمان در زندگی جنسی و روابط جنسی خود نیز دچار مشکل می شوند. کاهش میل جنسی به معنای عدم تمایل طرفین رابطه به برقراری رابطه جنسی است. افراد مصرف کننده به دلیل کاهش میل جنسی، احساس خستگی و یا استرس و اضطراب بیش از حد ممکن است از برقراری رابطه جنسی امتناع بورزند. گزارشات زیادی حاکی از آن است که مصرف ماری جوآنا می تواند میل جنسی را به خصوص در بانوان به میزان بالایی کاهش دهد مصرف شبه مخدرهایی مانند متادون که برای ترک اعتیاد به کار می روند میل جنسی را تا حد زیادی کاهش می دهند.

۴) اختلالات خواب ناشی از مصرف مواد مخدر

افراد زیادی به خاطر مصرف نوشیدنی‌های الکلی یا داروهای خاص و مواد مخدر در خوابیدن مشکل دارند یا ممکن است خواب بمانند و نتوانند به موقع از خواب بیدار شوند. یکی دیگر از مشکلات خواب در افراد معتاد خوابیدن بیش از حد یا خواب‌آلودگی در طول روز و یا شب است. اختلال خواب ناشی از دارو و مواد مخدر و الکل با مشکل گاه به گاه خوابیدن یا خواب ماندن که در واقع کاملاً طبیعی است متفاوت است. خواب تاثیرات زیادی بر سلامت جسم و روان دارد و اختلال خواب ناشی از دارو یا مواد مخدر باعث بی خوابی موقت یا خستگی افراد می‌شود.

در بعضی مواقع این مشکلات مستقیماً پس از مصرف الکل یا مواد مخدر اتفاق می‌افتد که این پاسخ طبیعی بدن به ماده مخدر یا الکل و مخدرهایی مانند این است. بعضی از مشکلات معمول خواب در اثر فعالیت‌های بدنی مثل ورزش، رقص است و بعضی دیگر از طریق خوردن مواد غذایی انرژی زا مثل قهوه بوجود می آید که این مشکلات شاید آنقدر خطرناک نباشد. اما مصرف مواد مخدر و الکل تاثیر منفی بسزایی بر بدن می‌گذارند و مشکلات خوابی که در اثر مصرف مواد مخدر و الکل بوجود می‌آید می‌تواند در طولانی مدت برای فرد بسیار خطرناک باشند.

۵) اختلال اضطرابی ناشی از مصرف مواد مخدر

افرادی که مواد و داروهای اعتیاد آور مصرف می کنند ممکن است به طور وسیعی علائم اضطرابی را تجربه کنند و همچنین افرادی که از اختلالات اضطرابی رنج می برند نیز ممکن است به سمت سوء مصرف مواد و دارو گرایش پیدا کنند. در واقع رابطه تنگاتنگی میان اضطراب و مصرف مواد مخدر وجود دارد.

در رابطه با علت ایجاد اختلالات اضطرابی ناشی از مصرف مواد و دارو می‌توان به هورمونها و مواد شیمیایی اشاره کرد که توسط مغز ساخته می‌شوند و بر افکار، احساسات و اعمال ما تاثیر می‌گذارند. عدم تعادل در ناقل‌های عصبی و هورمون‌ها در اثر استفاده از مواد روانگردان، قطعا بر نحوه تفکر، بروز احساسات و هیجانات و همچنین رفتار فرد مصرف کننده تاثیر می‌گذارند و گستره‌ای از آسیب‌های فیزیولوژیک، روان شناختی و رفتاری را موجب می‌شوند.

از دیگر عوامل خطرساز در این اختلال می‌توان به آسیب پذیری ژنتیکی، محرک‌های محیطی و سوابق خانوادگی اشاره کرد.

 نویسنده مقاله: محبوبه سعیدی راد

منابع:

• بهرامی احسان هادی، رستمی رضا، حکیما فهیمه، ۱۳۹۵، مقایسه بیماران سوء مصرف کننده مواد با افراد سالم در عوامل خطرساز فردی، فصلنامه اعتیاد پژوهی سوء نصرف مواد، س ۱۰ ش ۳۹.
• سلیمی مسعود،۱۳۹۳، سوء مصرف مواد و بیماری های روانی، فصلنامه سلامت اجتماعی و اعتیاد دوره ۱ ش ۳. ص ۲۹ تا ۴۰
• گنجی حمزه، گنجی مهدی ، ۱۳۹۴، آسیب شناسی روانی جلد ۲. نشر ساوالان