عوامل روانی موثر در بروز اعتیاد

اعتیاد چیست و عوامل روانی موثر در بروز اعتیاد کدامند؟

همانگونه که در مقاله چرا افراد مواد مخدر و الکل مصرف می کنند و بسباری از مقاله های قبلی سایت ترجمه زندگی گفتیم اعتیاد یک بیماری مزمن و پیش رونده است و شامل اختلال مزمن در عملکرد سیستم پاداش، انگیزه و حافظه در مغز می باشد. اعتیاد منجر به ایجاد یک میل جدید در بدن و وابستگی آن به یک رفتار یا ماده مخدر خاصی می‌شود. در واقع تعریف اعتیاد فقط به مصرف مواد مخدر محدود نمی‌شود و ممکن است افراد، به انواع رفتارهای خاصی نیز اعتیاد پیدا کنند.

در واقع اعتیاد آسیب‌های روانی و جسمانی شدیدی به فرد مصرف کننده می زند و بررسی و شناخت عوامل تاثیر گذار در بروز اعتیاد امری بسیار مهم است که باید به آن پرداخته شود.

دیدگاه روانشناسان درباره اعتیاد

به‌طور کلی، روان‌شناسی علمی است که به مطالعه رفتار انسان ها می پردازد. رفتارهای انسان ممکن است به‌مرور زمان و بخاطر بعضی اتفاق ها در زندگی تغییر کند و فرد رفتارهایی را که منجر به بهبود رفاه و رضایت او از زندگی می‌شود را کنار بگذارد و به اصطلاح رفتارهای ناسازگارانه انجام دهد و راهی که برای خود و اطرافیانش مضر است را در پیش بگیرد. برای اینکه به افراد معتاد انگیزه لازم برای ترک اعتیاد شان بدهیم و آنها را تشویق به سم زدایی بدن از مواد مخدر کنیم، لازم است از عوامل روانی موثر در بروز اعتیاد آگاهی پیدا کرده و نسبت به رفع آن‌ها اقدام کنیم.

روانشناسان ۵ عامل مهم که فرد را به سمت مصرف مواد مخدر می کشاند را مطرح کرده‌اند که این ۵ عامل شامل موارد زیر می باشد:

• ۱) عامل یادگبری و تقلید رفتار
• ۲) عامل افکار و باورهای بنیادی فرد
• ۳) عامل اختلالات روانی فرد
• ۴) عامل عدم بلوغ روانی فرد
• ۵) عامل افسردگی

• عامل یادگیری و تقلید رفتار

یکی از مهمترین عوامل روانی موثر در بروز اعتیاد عامل یادگیری و تقلید رفتار است. پژوهش های بسیاری نشان داده اند که چگونه تقلید رفتار ناسالم مصرف مواد مخدر می‌تواند یک فرد را در دام اعتیاد گرفتار کند. هنگامی که والدین یا یکی از اعضای خانواده فرد  اعتیاد داشته باشند، اعتیاد آنها بر دیگر اعضای خانواده تأثیر گذار است. بسیاری از معتادان والدینی معتاد داشته اند و با تقلید از رفتار آنها و یادگیری مصرف مواد مخدر از آنها در چنگال اعتیاد گرفتار شده اند.

•  عامل افکار و باورهای بنیادی فرد

طبق گفته روانشناسان، یکی از عوامل روانی اعتیاد که فرد را در این مسیر قرار می‌دهد افکار و باورهای فرد است.  بسیاری از رفتارهای ما انسان ها از افکار و باورهایمان نشات می‌گیرد و این افکار ماست که شخصیت و عملکردهای ما را می سازد. وجود باورهای بنیادی نادرست درباره خودمان می‌تواند به روابط و رفتارهای ناسالمی مثل سوء‌مصرف مواد و الکل منجر شود. مثلاً یک نمونه باور بنیادی رایج در افراد معتاد این است که ((من بد هستم)) ((من بی ارزشم)). تحمل فشار چنین باورهایی برای فرد بسیار سخت است.

او تمام مشکلاتی که برایش پیش می‌آید را به خودش نسبت می دهد و خودش را مقصر می داند و این افکار و باورها می‌تواند منجر به افسردگی، احساس درماندگی، عزت نفس پایین و نفرت از خود شود و بدین صورت فرد ممکن است برای مقابله با این خودگویی های منفی و احساسات بد به مصرف مواد مخدر روی آورد.

• عامل اختلالات روانی فرد

یکی دیگر از عوامل روانی موثر در بروز اعتیاد اختلالات روانی افراد است. در میان اختلالات روانی، اختلال های شخصیتی بیش از هر چیز دیگری فرد را در برابر اعتیاد آسیب‌پذیر می‌سازد و اعتیاد نیز به خودی خود اختلالهای موجود را تشدید می‌کند و فرد مصرف کننده در این چرخه ی معیوب گیر می افتد. شخص معتاد ممکن است برای بدست آوردن ماده مخدر دست به اعمال خلاف قانون و غیراخلاقی بزند و با آزاد شدن از قید و بندهای اخلاقی ممکن است حتی مرتکب جنایت نیز بشود.

به طور کلی می توان گفت که شخصیتهای روان‌نژند و روان‌پریش در برابر اعتیاد بسیار آسیب‌پذیر هستند.. شخصیتهای روان‌نژند، کسانی هستند که دارای بیماریهای روانی خفیف هستند که با علائمی همچون ضعف روانی، اضطراب، وسواس، ترس و بی‌تصمیمی و بلاتکلیفی مشخص می‌شوند. اما شخصیتهای روان‌پریش کسانی هستند که به علت عدم رشد شخصیتی و اخلاقی در سازگاری اجتماعی دچار مشکل هستند. آنها دارای خلق و خویی متغیر و بی ثبات و قضاوتی ناپایدار هستند.

شخصیت های روان پریش و روان نژند بسیار آسانتر از افراد عادی به مواد مخدر گرایش پیدا می کنند و به جرگه ی معتادان می پیوندند. با این حال بعضی از همین افراد هم هیچگاه معتاد نمی شوند.

افراد روان‌پریش معمولاً دارای رفتارهای ضد اجتماعی و اختلالات خلقی هستند و توانایی کافی برای پیروی از قوانین و مقررات جامعه را ندارند. روابط آنها با دیگران سطحی بوده و با اینکه افراد کم‌هوشی نیستند اما قادر به تحمل فعالیتهای منظم جسمی و ذهنی نبوده و جا و مکان و کار ثابتی را نمی توانند بپذیرند. سابقه این افراد نشان می‌دهد که آنها در دوران کودکی، نا‌آرام و مشکل‌ساز بوده و در مدرسه قدرت سازگاری نداشته و در محیطهای دیگر نیز فاقد سازگاری اجتماعی بوده‌اند.

افراد روان‌پریش از نوع مهاجم که دارای اختلال رفتاری شدید بوده و به اعمال تهاجمی و جنایت و حتی آدم‌کشی دست می‌زنند از جمله کسانی هستند که بیش از همه به سمت اعتیاد گرایش می‌یابند. در عین ‌حال افراد روان‌پریش از نوع نالایق و غیرفعال نیز که معمولاً به دروغ‌گویی، دزدی، تقلب و آزار دیگران می‌پردازند، مواد مخدر را وسیله خوشی و آسایش خود به ‌شمار می‌آورند.

• عامل عدم بلوغ روانی فرد

یکی دیگر از عوامل روانی موثر در بروز اعتیاد عدم بلوغ روانی فرد است.  فردی که به بلوغ روانی کامل نرسیده پیوسته دچار عطش و وسوسه مصرف و تجربه هر گونه رفتار معتادگون می شود. متاسفانه بسیاری از بیماران اعتیاد به دلیل عدم بلوغ روانی و به دنبال ارضای وسوسه های مختلف اقدام به مصرف مواد اعتیاد آور کرده اند.

•  عامل افسردگی

افسردگی یکی از بیماریهای شایع عصر ماست که بر روی خلق و خوی و رفتار و احساس فرد تاثیر می‌گذارد. در افسردگی فعالیت و اراده و قابلیت حیاتی و جسمانی و اعتماد به نفس فرد کاهش می‌یابد و نشانه‌هایی چون خستگی، بی‌میلی، بی‌علاقگی، کم‌خوابی و ناامیدی بروز پیدا می‌کند. در این موارد نشاط و علاقه و همکاری جای خود را به نگرانی، ناخشنودی و انزواجویی می‌دهد و بیمار با از دست دادن علایق شغلی و اجتماعی و گاه فردی ممکن است به طرف مصرف مواد مخدر گرایش یابد تا شاید آرامش و آسایش بیشتری احساس کند.

افرادی که برای برای گریز از تشویش و اضطراب و فشارهای روانی مواد مخدر را انتخاب می‌کنند کسانی هستند که از رو به رو شدن با واقعیات عاجزند و به علت احساس عدم کفایت، زندگی خود را از واقعیت جدا کرده و آن را بر اوهام و رویا بنا می‌کنند.

نویسنده مقاله: محبوبه سعیدی راد