اختلال شخصیت مرزی چیست؟ ویژگی ها و علل آن چه بوده و در افراد معتاد چگونه است؟
از ویژگی های اصلی اختلال شخصیت مرزی می توان به بی ثباتی در روابط شخصی، عدم اعتماد به نفس، تغییر دایمی طرز فکر و عقیده درباره خود، تغییرات خلقی (نوسانات خلق)، غیر قابل پیش بینی بودن و رفتار بی فکر و بی پروا اشاره کرد.
افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی از طرد شدن به شدت می ترسند و این حالت باعث می شود از همان جلسه اول آشنایی با دیگران به شدت به آنها بچسبند و رابطه ای بسیار صمیمی و پر از کشمکش آغاز کنند. اما در صورتی که احساس کنند طرف مقابل به آنها زیاد محبت ندارد یا برایشان اهمیت قایل نمی شود با همان سرعت به رابطه ی خود پایان می دهند.
افراد مبتلا به این اختلال وقتی حس می کنند که انتظاراتشان از طرف مقابل برآورده نمی شود بسیار نامتعادل و هیجانی شده اما در عین حال از طرد شدن و از دست دادن رابطه نیز می ترسند و در نتیجه سردرگم می شوند و همه ی این حالت ها نوسانات هیجانی شدیدی را موجب می شود.
۳ ویژگی بارز اختلال شخصیت مرزی:
- تغییرات دایم و غیرقابل پیش بینی در اعتماد به نفس
- دوره های طولانی افسردگی، خود آسیب رسانی عمدی، فکر کردن به خودکشی و اقدام به خودکشی
- رفتارهای بی فکر و بی پروا مانند سوء مصرف مواد، خشونت فیزیکی، بی بند و باری جنسی
طی پژوهش های انجام شده مشخص شده است که اختلال شخصیت مرزی با اختلالات افسردگی، دوقطبی، اختلالات اضطرابی و وحشت زدگی، فوبیای اجتماعی، سوء مصرف مواد، اختلالات خورد و خوراک، اختلال بیش فعالی و نقص توجه و اختلال استرس پس از سانحه رابطه دارد. این گونه افراد در مقایسه با کسانی که این اختلال را ندارند، حالت های خُلقی ناکارآمد بیشتری داشته، در روابط میان فردی خود مشکلات زیادی دارند. این افراد، مهارتهای مقابله ای ضعیفی داشته و الگوهای فکری شان خطاهای شناختی زیادی دارد.
۹ ویژگی اختلال شخصیت مرزی از نظر DSM-5:
فرد تقریبا در همه جوانب زندگی، در روابط میان فردی، خودپنداره (شناخت از خود)، و احساسات و هیجان ها عدم ثبات نشان می دهد و بسیار ایمپالسیو است (بدون فکر و بر اساس اميال ناگهانی عمل می کند و خود-کنترلی ندارد). این وضعیت قبل از اوایل بزرگسالی شروع شده و در شرایط مختلف حضور دارد، و این حالت را پنج مورد (یا بیشتر) از موارد زیر نشان می دهند:
1) فرد برای این که دیگران او را واقعا یا به خیال خودش ترک نکنند، مستأصلانه تلاش می کند.
۲) در زندگی خود به طور دائم و مکرر روابط میان فردی بی ثبات و پرتنش دارد که خصوصیت اصلی آنها این است که طرف مقابل را فردی بسیار خوب می داند یا او را بی اندازه پست و بی ارزش می پندارد (نوسان بین دو حد افراطی).
۳) اختلال هویت دارد و خود پنداره یا خود انگاره اش به شدت و به طور دایم بی ثبات است.
۴) حداقل در دو زمینه که در آنها احتمال آسیب رسانی به خود وجود دارد، رفتارهای ایمپالسیو دارد (مثلا، سکس، سوءمصرف مواد، رانندگی خطرناک، پرخوری روانی).
۵) به طور مکرر رفتارهای انتحاری در پیش می گیرد، ژست و حالت خودکشی به خود می گیرد، یا تهدید به خودکشی می کند، یا رفتارهای خودزنی نشان میدهد.
۶) از لحاظ احساسی و هیجانی ثبات ندارد زیرا خُلق او به شدت واکنشی است (یعنی، بدون فکر کردن درباره موضوع، خُلقش تغییر می کند)، (مثلاً زودرنجی و زود خشمی، یا اضطراب شدید که معمولا چند ساعت طول می کشند و به ندرت بیشتر از چند روز ادامه می یابند).
۷) تقریبا همیشه احساس خلا می کند.
۸) به شدت و به طور نامتناسبی با محرک خشمگین کننده عصبانی می شود یا نمی تواند خشم خود را کنترل کند (مثلا، بسیار زود و به فراوانی عصبانی می شود، همیشه عصبانی است، یا به طور مکرر با دیگران وارد دعواهای فیزیکی می شود).
۹) افکار پارانوئیدی موقت و مرتبط با استرس داشته یا علایم شدید گسستگی نشان می دهد.
۳ عامل اختلال شخصیت مرزی:
۱) عامل تجربیات دوران کودکی:
اکثر افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی کودکی پر از مشکلاتی داشته اند که بسیاری از آنها به فرزند پروری غلط والدین مربوط می شود، مواردی همچون: بدرفتاری های فیزیکی و کلامی، سوء استفاده جنسی در کودکی، غفلت یا ترک فرزند، داشتن والدینی بی محبت یا والدینی که در تربیت فرزندان یکنواخت عمل نمی کنند (مثلاً یکبار بخاطر کار بدش او را به شدت تنبیه می کنند و دفعه ی بعد بخاطر همان کار یا کاری مشابه به او می خندند و تشویقش می کنند) همچنین وجود سوء مصرف مواد و الکل و بی بند و باری جنسی در والدین.
بعضی عوامل خطرناک دوران کودکی برای اختلال شخصیت مرزی عبارتند از: بدرفتاری، غفلت، عدم ثبات محیط زندگی، بیماری های روانی والدین، عدم موفقیت تحصیلی، هوش کم، ضعف در مهارتهای اجتماعی. لازم به ذکر است که ۲۰ درصد کسانی که دچار اختلال شخصیت مرزی هستند در کودکی هرگز بدرفتاری و غفلت و سوءاستفاده جنسی را تجربه نکرده اند.
۲) عوامل و ناهنجاریهای بیولوژیکی و ژنتیکی:
بعضی شواهد نشان داده اند که در اختلال شخصیت مرزی عامل ژنتیک می تواند نقش مهمی داشته باشد. همچنین ایمپالسیویتی (که یکی از ویژگی های بارز این اختلال بوده و به این معنی است که فرد در به تاخیر انداختن ارضای نیازهایش ناتوان بوده و کارها را بدون فکر و بی پروا انجام می دهد) بخاطر عوامل ژنتیکی و ناهنجاری های مغزی بوجود می آید. گاهی هم به علت کمبود هورمون سروتونین، رفتارهای تکانه ای بروز پیدا می کنند و همچنین در فعالیت دوپامین مغز اینگونه افراد نیز اختلال وجود دارد. دوپامین در پردازش اطلاعات هیجانی، کنترل امیال غریزی و شناخت نقش مهمی دارد.
عکس برداری از مغز افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی ناهنجاری هایی را در لوب پیشانی، سیستم لیمبیک، هیپوکامپ و آمیگدال نشان داده است. لوب های پیشانی در ایمپالسیویتی نقش مهمی داشته و آمیگدال نیز هیجانات را کنترل و تنظیم می کند و ناهنجاری در این دو بخش باعث بعضی خصوصیات رفتاری در اختلال شخصیت مرزی می شود.
۳) عوامل روان شناختی:
مطابق با نظریه های سایکوداینامیک در روانشناسی، افراد، دنیای خارج را معمولاً براساس دیدگاه هایی می بینند که از افراد مهم و موثر زندگی خود در کودکی یاد گرفته اند. اگر این افراد محبت و حمایت کافی نشان نداده باشند یا بی عاطفه و بدرفتار بوده باشند کودک ضعیف النفس خواهد شد که با عدم اعتماد به نفس، وابستگی شدید و ترس از جدایی و تنهایی که همگی خصوصیات اصلی اختلال شخصیت مرزی هستند همراه خواهد بود. این افراد همچنین دارای تفکر سیاه و سفید بوده و رویدادها و همه چیز را به سیاه و سفید تقسیم می کنند و خاکستری ها را نمی بینند. از دیدگاه آنها مردم یا بد هستند یا خوب! و برای آنها حد وسط قایل نمی شوند و همین باعث می شود در روابط میان فردی خود به مشکل بر بخورند.
درمان اختلال شخصیت مرزی:
افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی برعکس افراد ضد اجتماعی معمولاً برای درمان مراجعه می کنند و از بیماری خود بسیار ناراحت هستند. با این حال، سوء مصرف دارو، عدم پایبندی به مصرف داروها یا ادامه ندادن روان درمانی و تلاش های فرد برای خود کشی باعث می شود از میزان موفقیت درمان آنها کاسته شود.
اختلال شخصیت مرزی و اعتیاد به مواد مخدر:
تقریباً نیمی از افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی دچار اعتیاد به مواد مخدر می شوند و اعتیاد باعث می شود آسیب پذیری آنها نسبت به رفتارهای خود تخریبگرانه و اقدام به خودکشی بیشتر شود. یکی از دلایلی که باعث می شود آنها دست به رفتارهای خود انتحاری بزنند این است که درد جسمی، حواس آنها را از درد و رنج های روانی شان دور می کند و مصرف مواد مخدر نیز به طور موقت رنج های احساسی و هیجانی آنها را تسکین می دهد. افراد مبتلا به این اختلال چون کنترلی بر رفتار های خودتخریبگرانه ی خود نداشته و به طور بی فکر، بی پروا و تکانه ای عمل می کنند، سوء مصرف مواد به مرور زمان شدیدتر شده و منجر به بحران های هیجانی شدیدتر و رفتارهای خود آسیبی بیشتری می شود.
مصرف مواد مخدر همچنین ریسک اقدام به خودکشی را در این گونه افراد بیشتر کرده، باعث افزایش بی ثباتی در آنها شده، احساس هویت و درک خود را در آنها دچار تزلزل کرده و روابط بین فردی آنها را دچار تعارض های بین فردی می کند.
گاهی هم شروع مصرف مواد مخدر در نوجوانی می تواند منجر به ایجاد اختلال شخصیت مرزی در بزرگسالی شود. البته شواهد کمی این مورد را تائید کرده است.
اختلال شخصیت مرزی و اعتیاد به الکل:
افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی بیشتر دچار سوء مصرف الکل می شوند تا مخدرهای دیگر. الکل به طور موقت اضطراب آنها را کاهش داده و آنها را نسبت به دیگران گشاده روتر می کند. اما مصرف مداوم آن در تنهایی ها، بخشی از الگوی زندگی آنها شده و منجر به وابستگی جسمانی و روانی آنها به الکل می شود.
اختلال شخصیت مرزی و اعتیاد به محرکهایی مانند شیشه و کوکائین و اکستازی
مصرف محرکهایی مانند شیشه و کوکائین توسط افراد دچار اختلال شخصیت مرزی به طور موقت به آنها احساس سرخوشی و قدرتمندی داده و به طور موقت به آنها کمک کرده تا بر احساس شرم و ناامیدی شان غلبه کنند. با این حال، مصرف این محرکها همچنین سیستم عصب سمپاتیک را فعال کرده و اضطراب را در فرد بیشتر می کند. محرکها همچنین میزان پرخاشگری، خشونت و بی ثباتی را در این گونه افراد بیشتر کرده و احتمال رفتارهای خود زنی و خود تخریب گرانه را در این افراد بالا می برد.
نویسنده مقاله: محبوبه سعیدی راد
منابع
- Borderline Personality Disorder and Substance Abuse, https://www.therecoveryvillage.com/mental-health/borderline-personality-disorder/substance-abuse/
- گنجی مهدی، گنجی حمزه، ۱۳۹۴، آسیب شناسی روانی DSM-5، انتشارات ساوالان، ج ۲.
