چرا افراد مواد مخدر و الکل مصرف می کنند؟
بیماری اعتیاد چیست؟
اعتیاد یک بیماری مزمن و پیش رونده بوده و شامل اختلال مزمن در عملکرد سیستم مغز، شامل پاداش، انگیزه و حافظه می باشد. اعتیاد منجر به ایجاد یک میل جدید در بدن و وابستگی آن به یک رفتار یا ماده مخدر خاصی می‌شود. در واقع تعریف اعتیاد فقط به مصرف مواد مخدر محدود نمی‌شود و ممکن است افراد، به انواع رفتارهای خاصی نیز اعتیاد پیدا کنند.
فرد معتاد علی رغم اینکه اعتیاد، مشکلات چشمگیری را در حوزه فردی، خانوادگی، شغلی و اجتماعی برای او بوجود آورده است اما همچنان به مصرف مواد مخدر ادامه می دهد. حتی ممکن است فرد مصرف مواد مخدر را برای کنار آمدن و تحمل مشکلات زندگی شروع کرده باشد اما با این حال اعتیاد مشکل دیگری است که به مشکلات قبلی اش اضافه می شود. وابستگی فرد به مواد مخدر ممکن است به حدی باشد که او در طول روز به علت مشغله فکری زیاد در رابطه با تهیه و مصرف مواد، علاوه بر اینکه زمان زیادی را صرف این کار می‌کند بلکه سایر امور زندگی او نیز تحت الشعاع مواد مخدر قرار می‌گیرد.
فرد معتاد به هیچ وجه قادر به دوری از مواد یا رفتار اعتیادآور یا ترک آن نبوده، کنترلی روی خود نداشته و اشتیاق شدیدی به مصرف مواد یا رفتار اعتیادآور دارد. او نسبت به پیامدهای مشکل‌ساز رفتار معتاد گونه اش آگاهی ندارد. با گذشت زمان، اعتیاد در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد کرده و افرادی که اعتیاد دارند دوره‌هایی از مصرف شدید و خفیف را ممکن است تجربه کنند. علاوه بر این دوره‌ها، اعتیاد با گذشت زمان بدتر و وخیم تر شده و منجر به مشکلات جسمی و روانی دائم یا مشکلات شخصی و خانوادگی برای افراد مصرف کننده می شود.
انواع اعتیاد چیست؟
از هر سه نفر، یک نفر در جهان به نوعی اعتیاد را تجربه می‌کند. اعتیاد ممکن است از نوع مواد مخدر یا رفتارهایی خاص باشد. شایع ترین نوع اعتیاد، اعتیاد به الکل و مواد مخدر است. انواع اعتیاد به مواد مخدر عبارتند از:
- اعتیاد به نیکوتین (تنباکو)
- اعتیاد به ماریجوانا (گل)
- اعتیاد به مواد افیونی (اپیوئیدها) ومسکن‌ها (مورفین)
- اعتیاد به کوکائین
- اعتیاد به داروهای آرامبخش، خواب آور و ضد اضطراب ها (شامل باربیتورات ها، بنزودیازپین
- اعتیاد به محرک ها (شامل شیشه، آمفتامین)
- اعتیاد به شبه مخدرهای صنعتی مانند متادون و بوپرنورفین که برای درمان اعتیاد به کار گرفته می شوند اما سوء مصرف آنها باعث می شود فرد به آنها وابسته و معتاد شود.
- اعتیاد به توهم زاها (شامل ال اس دی، ماشروم، قرص اکس)
- اعتیاد به قهوه و کافئین
- اعتیاد به قمار و شرط‌بندی
- اعتیاد به بعضی غذاها
- اعتیاد به تکنولوژی و اینترنت
- اعتیاد به رابطه جنسی
- اعتیاد به کار
البته انجمن روانپزشکی آمریکا در آخرین نسخه راهنمای تشخیص اختلالات روانی اعتیاد به تکنولوژی، رابطه جنسی و کار را در دسته اعتیادها نیاورده است.
لازم به ذکر است که برخی از رفتارها و عادت‌ها ممکن است شبیه به اعتیاد به نظر برسند اما با بیماری اعتیاد متفاوت هستند چرا که در اعتیاد، فرد وقتی مواد مخدر (پاداش) را دریافت نمی کند واکنش منفی نشان می‌دهد اما در رفتارهای دیگر اینگونه نیست. مثلاً فردی که معتاد به کافئین است ممکن است با ننوشیدن قهوه علائم فیزیکی و روانی ترک، مثل سردرد شدید و بی‌قراری را تجربه کند.
چرا افراد مواد مخدر و الکل مصرف می کنند؟
اکثر افرادی که مواد مخدر مصرف می کنند از سه مرحله عبور می کنند و در هر مرحله چند عامل خطر وجود دارد که در گذر به مرحله بعدی تاثیر گذار هستند و اکثر افراد تا وقتی که عامل خطر وجود نداشته باشد به مرحله بعدی گذر نمی کنند.
این سه مرحله عبارتند از:
- آزمایش (امتحان و تجربه کردن)
- مصرف مرتب
- سوء مصرف مواد مخدر و اعتیاد.
۱) در مرحله ی مصرف آزمایشی عواملی همچون: در دسترس بودن مواد – عوامل خانوادگی – تاثیر دوستان و همسالان و تاثیر رسانه های عمومی مهم می باشند
۲) در مرحله ی مصرف مرتب عواملی همچون: تاثیر تغییرات خلقی – خوددرمانی – انتظارات بلند مدت و باورها و عوامل فرهنگی مهم هستند.
۳) در مرحله ی سوء مصرف و اعتیاد عواملی همچون: آمادگی ژنتیکی، نقص های شناختی، اختلالات روانی و فقر می تواند مهم باشد.
حال به توضیح اجمالی سه مورد بالا می پردازیم.
-
مرحله ی مصرف آزمایشی
در مرحله ی مصرف آزمایشی اینکه فرد چقدر بتواند راحت مواد مخدر تهیه کند از اهمیت زیادی برخوردار است. عوامل خانوادگی نیز در این مرحله می تواننند تاثیر گذار باشند. عواملی همچون معتاد بودن سایر اعضای خانواده، محیط خانوادگی پرتنش، تربیت غلط و مورد غفلت قرار دادن فرزندان، فقر شدید خانواده و وجود یک بیماری روانی جدی در خانواده می توانند عوامل خطر ساز ابتلای فرد به اعتیاد باشند. همچنین تاثیر دوستان و همسالان در سنین نوجوانی و تاثیر رسانه های عمومی مانند تبلیغات و مجلات و سلبریتی ها را نیز در این مرحله نمی توان نادیده گرفت.
-
مرحله ی مصرف مرتب
یکی از دلایل استفاده از مواد مخدر این است که تغییرات خُلقی به همراه می آورد. مثلاً فرد با مصرف الکل معاشرتی یا مهربان می شود یا مصرف محرک ها به فرد احساس انرژی بالا و اعتماد به نفس می دهند. یا افراد سیگاری از نیکوتین به عنوان وسیله ای برای مقابله با استرس استفاده می کنند. عده ای دیگر هم برای کاهش تنش ها و استرس هایشان خوددرمانی کرده و از مواد مخدر استفاده می کنند. خصوصاً افرادی که مبتلا به اختلالات روانی هستند ممکن است برای تسکین دردهای خود از انواع مواد مخدر استفاده کنند.
عامل دیگری که باعث می شود افراد به مصرف مواد مخدر ادامه دهند این است که آنها توقع دارند ماده مصرفی برایشان آثار مثبت داشته باشد و یا این باور را دارند که ماده مصرفی برای آنها بی ضرر است و به همین دلیل به مصرف ادامه می دهند.
-
مرحله ی سوء مصرف و اعتیاد
مطالعات مختلفی نشان داده اند که بسیاری از افرادی که به سمت مصرف مواد مخدر می روند آمادگی ژنتیکی برای اعتیاد در آنها وجود دارد و اگر این افراد با این آمادگی ژنتیکی در محیطی پر استرس قرار بگیرند احتمال زیادی وجود دارد که مواد مخدر مصرف کنند. همچنین افرادی که دچار اختلالات ذهنی و نقص انگیزشی هستند به طور خود به خود مهارت های مقابله ای لازم را برای بیرون آمدن از گرداب اعتیاد ندارند.
اینگونه افراد با ادامه مصرف مواد مخدر به مرور زمان دچار نقص های هوشی و انگیزشی شدیدتری شده و در قضاوت و تصمیم گیری هم دچار مشکل می شوند. افرادی که در طولانی مدت مواد مخدر مصرف می کنند ساختارهای مغزی شان دچار تغییر شده و همین باعث تغییر خلق و خو و رفتارهای آنها می گردد.
نویسنده مقاله: محبوبه سعیدی راد
