ترک سیگار در سن بالا یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین تصمیم‌هایی است که یک فرد می‌تواند برای سلامت خود بگیرد، حتی اگر سال‌های طولانی سیگار کشیده باشد. برخلاف تصور رایج، هیچ‌وقت برای ترک سیگار دیر نیست، و فواید آن در هر سنی محسوس است.
ما در این مطلب به ترک سیگار در سالمندی می‌پردازیم و از اثرات ترک سیگار در سالمندان صحبت می‌کنیم. توجه داشته باشید که در افراد مسن، توصیه می‌شود فرآیند ترک، تحت نظر پزشک یا متخصص ترک اعتیاد باشد تا از عوارض جسمی و دارویی جلوگیری شود.
عوارض ترک سیگار در سن بالا
در سنین بالا به دلیل وابستگی شدیدتر به نیکوتین بخاطر سالها مصرف، عادت‌های طولانی‌مدت (مثلاً سیگار بعد از غذا یا با چای)، ترس از عوارض ترک یا احساس بی‌فایده بودن آن در سن بالا و مشکلات روانی مانند افسردگی یا تنهایی که ممکن است سیگار را به ابزاری برای آرامش تبدیل کرده باشد، ترک سیگار ممکن است کمی دشوار باشد.
به طور کلی عوارض ترک سیگار در افراد بالای ۵۰ سال شامل عوارض جسمی و روحی است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیمو
تغییرات جسمی
ترک سیگار در سن بالا حتی اگر از طریق بهترین روش ترک سیگار باشد باعث بروز تغییرات جسمی متعددی می‌شود که برخی مثبت و پایدار و برخی موقتی و ناشی از قطع نیکوتین هستند. این تغییرات بسته به وضعیت سلامت عمومی فرد، مدت و میزان مصرف سیگار متفاوت‌اند.
این عوارض معمولاً در چند هفته اول پس از ترک رخ می‌دهند و گذرا هستند:
- سرفه‌های مکرر و خلط بیشتر و پاکسازی ریه از سموم
- تغییر در خواب مانند بی‌خوابی، خواب‌پریشی یا خواب سبک به دلیل نبود نیکوتین
- افزایش اشتها و وزن
- یبوست یا مشکلات گوارشی
- خستگی یا کاهش انرژی
- سرگیجه یا سردرد به ویژه در روزهای اول ترک به‌دلیل تغییر فشار خون یا ترک ناگهانی نیکوتین
تغییرات روانی
ترک سیگار در سنین بالا علاوه بر تغییرات جسمی، تأثیرات روانی قابل توجهی نیز دارد. این تغییرات عمدتاً ناشی از وابستگی روانی به نیکوتین و تغییر در سبک زندگی هستند، اما معمولاً موقتی‌اند و با پشتیبانی مناسب قابل مدیریت می‌باشند.
تغییرات روانی موقت و شایع پس از ترک سیگار در سالمندان شامل موارد زیر است:
- اضطراب و بی‌قراری
- افسردگی خفیف تا متوسط
- احساس بی‌حوصلگی، غم یا بی‌هدف بودن
- تحریک‌پذیری یا عصبانیت، عدم تحمل اطرافیان، زودرنچی یا خشم بدون دلیل مشخص
- کاهش تمرکز و حافظه کوتاه‌مدت و احساس گیجی
- احساس فقدان یا خالی بودن و احساس از دست دادن چیزی که جزئی از عادات روزمره بوده است
- میل به پرخوری و جایگزین کردن غذا به جای سیگار
فواید ترک سیگار در سنین بالا
فواید ترک سیگار در سن بالا به شکل پایدار یا تدریجی بروز می‌کند؛ حتی تغییرات چهره بعد از ترک سیگار نیز مشهود است. اما چیزی که مسلم است بهبود شرایط جسمانی است به نحوی که حتی اگر فردی در 70 یا 80 سالگی سیگار را ترک کند می‌تواند طول عمر خود را چند سال افزایش دهد و از کیفیت زندگی بهتری برخوردار شود.
کاهش خطر بیماری‌ها
اثرات مثبت جسمانی ترک سیگار عبارتند از:
- بهبود تنفس و عملکرد ریه‌ها،
- کاهش تنگی نفس، سرفه، و افزایش ظرفیت تنفسی طی چند ماه،
- کاهش فشار خون،
- کاهش خطر سکته یا حمله قلبی و بیماری‌های قلبی،
- کاهش خطر سکته مغزی،
- بهبود حس بویایی و چشایی،
- افزایش کیفیت خواب و سطح انرژی روزانه،
- تقویت سیستم ایمنی،
- کاهش احتمال ابتلا به سرطان ریه، دهان، گلو و مثانه،
- کند شدن روند تخریب استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان،
افزایش امید به زندگی
در سنین بالا فواید ترک سیگار فقط شامل اثرات جسمانی نمی‌شود و از لحاظ روانی نیز مشهود است، از جمله:
- افزایش اعتمادبه‌نفس و احساس موفقیت،
- افزایش کنترل بر احساسات و عادات،
- کاهش استرس بلندمدت،
- افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی،
- افزایش حس آزادی و رهایی از وابستگی به مکان‌ها و شرایط خاص برای سیگار کشیدن.
راهنمایی برای مدیریت عوارض ترک سیگار
ترک سیگار در سن بالا تصمیمی شجاعانه و ارزشمند است، اما مدیریت درست عوارض موقتی آن نقش مهمی در موفقیت این مسیر دارد. در ادامه راهنمایی‌هایی عملی برای کاهش و کنترل عوارض ترک سیگار در سالمندان ارائه می‌دهیم:
آمادگی ذهنی و روانی
پذیرش طبیعی بودن علائم ترک بسیار مهم است. بدانید که اضطراب، بی‌خوابی، تحریک‌پذیری یا سرفه نشانه‌های طبیعیِ بهبودی هستند. اهداف مشخص و مثبت برای ترک بنویسید امیدوار باشید.
استفاده از درمان‌های کمکی
چسب، آدامس یا قرص نیکوتین با تجویز پزشک برای کاهش وابستگی فیزیکی مفید است. داروهای ضد‌هوس و افسردگی خفیف مانند بوپروپیون یا وارنیکلین که حتما باید توسط پزشک تجویز شوند نیز می‌توانند کمک‌کننده باشند.
مصرف دمنوش‌های گیاهی آرام‌بخش مثل بابونه و گل گاوزبان در صورت نداشتن تداخل دارویی و با مشورت پزشک توصیه می‌شوند؛ بنابراین حتی اگر بهترین داروی ترک سیگار را دراختیار داشتید بدون مشورت پزشک مصرف نکنید.
مدیریت عوارض جسمی
عوارض جسمانی در دوره ترک سیگار اجتناب ناپذیر هستند؛ اما با راهکارهایی می‌توان آن‌ها را التیام بخشید. ما در قالب یک جدول عوارض متداول و راهکارهای پیشنهادی را ارائه می‌دهیم:
| راهکار پیشنهادی | عارضه | ||
| نوشیدن آب گرم، بخور، پرهیز از هوای آلوده | سرفه و خلط زیاد | ||
| پیاده‌روی عصرگاهی، محدود کردن چای/قهوه، دمنوش | بی‌خوابی | ||
| مصرف میوه، سبزی، آلو، تحرک روزانه | یبوست | ||
| وعده‌های کوچک‌تر، میان‌وعده سالم، پیاده‌روی | افزایش وزن | ||
| برخاستن آهسته، نوشیدن آب، مشورت با پزشک | سرگیجه یا ضعف |
مدیریت روانی و رفتاری
شناسایی محرک‌ها مانند چای، تلویزیون، تنهایی و… و جایگزین کردن عادت جدید مثل ورزش برای ترک سیگار ، قدم زدن، مکیدن آب‌نبات بدون شکر و تخمه، ماندن در جمع خانواده و صحبت در مورد ترک اعتیادتان و ایجاد یک سرگرمی جدید مثل کار دستی، جدول، نقاشی و حتی نوه‌داری می‌توانند مفید و کاربردی باشند.
مراجعه منظم به پزشک
برای بررسی وضعیت عمومی، کنترل داروها و کمک در صورت بروز مشکلات خاص حتما به پزشک مراجعه کنید و هیچ کاری را به صورت خودسرانه انجام ندهید.
صبور بودن
بدن بعد از ترک در حال بازسازی است. برخی عوارض ممکن است ۲ تا ۴ هفته طول بکشند، اما همگی موقتی هستند و در برابر فواید بزرگ ترک، بسیار ناچیزند؛ بنابراین عجله نکنید و صبور باشید.
سخن پایانی
بسیاری از افراد مسن بر این باور اشتباه هستند که برای آن‌ها خیلی دیر شده و نمی‌توانند سیگار را کنار بگذارند. اما در واقعیت افراد سالمند معمولا انگیزه بیشتری برای بهبود کیفیت زندگی و کاهش بیماری دارند و با پشتیبانی درست احتمال موفقیت آن‌ها بسیار بالاست.
تحقیقات نشان داده است که در هر سنی ترک سیگار باعث بهبود سلامت، افزایش طول عمر و کاهش خطر بیماری‌ها می‌شود. پس به سن اهمیت ندهید و با یک تصمیم جدی برای ترک سیگار اقدام کند.
