خودمحوری و آسیب های آن
خودمحوری چیست؟ چه آسیب هایی به همراه دارد و راهکارهای غلبه بر خود محوری چیست؟
خودمحوری در لغت به معنای خودمدار، خودبین، خودخواه، خودپسند و خودپرست می باشد. افراد خود محور همیشه خود و نیازهایشان را در اولویت قرار داده، فقط به خواسته های خود توجه کرده و قادر به دیدن نیازهای دیگران نیستند. انسان های خود محور خود را به عنوان ” مرکز دایره” دیده و هر چیزی را که خارج از این محدوده فضایی باشد نمی بینند. آنها خود را تافته ای جدا بافته از دیگران دانسته و خود را از دیگران بالاتر و برتر می دانند و حتی ممکن است با دروغ گویی و دستکاری شرایط، کارها را بر اساس میل خود پیش ببرند.
افراد خود محور توانایی های خود را بیشتر از آنچه هست برآورد کرده و خود را از همه بهتر و برتر می دانند. مطابق با دیدگاه روانشناسان، افرادی که دچار خودمحوری شدید هستند ممکن است دچار اختلال شخصیت خودشیفته باشند.
اختلال شخصیت خودشیفته چیست؟
اختلال خودشیفتگی در زبان لاتین به نام نارسیسیم شناخته شده و این اصطلاح برگرفته از افسانه‌های قدیمی یونان است. مطابق با اسطوره های قدیمی، نارسیس مرد یونانی‌تبار بسیار زیبایی بوده که زیبایی خیره کننده‌اش باعث شده بود زنان زیادی عاشقش بشوند. زیبایی نارسیس به حدی بود که بزرگان به او اجازه نمی‌دانند تصویرش را در آب ببیند، اما سرانجام روزی، نارسیس به طور اتفاقی تصویر خود را در برکه ی آب دید و عاشق انعکاس تصویر خود در آب شد بدون آنکه بداند تصویری که در آب می‌بیند خودش است.
او به حدی شیفته آن تصویر شد که روزی برای نزدیک‌شدن به آن، در آب افتاد و غرق شد و می گویند بعدها در محل دفنش گل نرگس می‌رویید. جالب است بدانید که یکی از ویژگی‌های خاص این گل، پایین بودن سرش است که تداعی گر تواضع برای عبرت خودشیفتگان است.
نارسیسیم از نظر لغوی به معنای عاشق خود بودن است اما در روانپزشکی و روانشناسی به خصوصیات شخصیتی خودمحور و خودبین گفته می‌شود که اولین بار توسط زیگموند فروید وارد روانکاوی شد و به نام اختلال نارسیسیم یا اختلال شخصیت خودشیفتگی شناخته شد.
۱۰ ویژگی افراد دچار اختلال شخصیت خود شیفته از نظر DSM-5
- فرد تقریباً در همه ی جوانب زندگی احساس خودبزرگ بینی داشته و احساس می کند فردی مهم است.
- فرد موفقیت های کوچکش را بزرگ جلوه داده و انتظار دارد بدون اینکه موفقیت های بزرگی داشته باشد، دیگران او را فردی بسیار خوب و مهم بدانند.
- فرد دائماً درباره ی موفقیت، قدرت، هوش، زیبایی با عشق ایده آل خیالبافی می کند.
- فرد خودشیفته فکر می کند انسانی خاص و تافته ای جدا بافته است و فقط کسانی که خودشان افرادی خاص هستند می توانند او را درک کنند و یا فقط باید با چنین کسانی رفت و آمد داشته باشد.
- فرد خودشیفته به شدت به تعریف و تمجید دیگران نیاز دارد.
- او همیشه حق به جانب است و بدون هیچ منطقی انتظار دارد دیگران در حق او لطف خاصی انجام دهند یا رفتاری متفاوت از دیگران با او داشته باشند.
- فرد خودشیفته از دیگران سوء استفاده می کند تا به اهدافش برسد.
- او فاقد همدلی است و احساسات و نیازهای دیگران را متوجه نشده یا به رسمیت نمی شناسد.
- فرد خودشیفته معمولاً به دیگران حسادت می کند یا فکر می کند دیگران به او حسادت می کنند.
- او نگاه از بالا به دیگران دارد و مغرور و خودپرست است.
اختلال شخصیت خودشیفته به چه دلایلی بوجود می آید؟
افراد مبتلا به اختلال شخصیت خود شیفته توانایی های خود را بیش از حد می دانند، موفقیت های خود را بزرگ جلوه داده و نسبت به نیازها و احساسات دیگران کاملاً بی تفاوت هستند. با این حال پشت این ظاهر خودبزرگ بین، اعتماد به نفسی ضعیف و شکننده وجود دارد که باعث می شود دائماً به دنبال جلب تایید دیگران باشند.
مطابق با نظریه های روان پویشی در روان شناسی، خودشیفتگی و خود محوری در نتیجه ی داشتن والدینی سرد و بی عاطفه که به ندرت موفقیت های کودک را ستایش می کنند بوجود می آید. این گونه والدین موفقیت های کودک را بی ارزش دانسته و ترجیح می دهند راجع به موفقیت های خود حرف بزنند. در نتیجه کودک سعی می کند راهی پیدا کند تا به خود دلداری داده و خود را متقاعد کند که فردی با ارزش است.
محصول نهایی این فرآیند فردی بدون اعتماد به نفس است که درباره ی استعدادها و موفقیت های خود دائماً به دنبال جلب توجه است. او نسبت به دیگران بی اعتنا و بی تفاوت است چون در کودکی زندگی با والدینی سرد و بی عاطفه را تجربه کرده.
البته ممکن است برعکس این حالت هم اتفاق بیافتد و محبت بیش از حد والدین باعث شود کودک بیش از حد به خودش مطمئن شده و باورهای غیرمعمول و خودبزرگ بینانه ای را به وجود آورد و همین میتواند پیش زمینه ای برای ابتلا به خودمحوری و خودشیفتگی در بزرگسالی باشد.
۵ آسیب ناشی از خود محوری
- روابط خانوادگی پر مشکل که می تواند شامل تعارض ها، بیگانگی عاطفی و زور گفتن و کنترل گری باشد.
- روابط شغلی پر مشکل که می تواند شامل دوری از کار تیمی، خود را تافته ی جدا بافته دیدن و داشتن نگاه از بالا به پایین به همکاران دیگر باشد.
- بی توجهی به نیازها، حقوق، امیال، اهداف و احساسات دیگران در روابط نزدیک
- عدم نشان دادن همدلی و حمایت در روابط نزدیک و عاشقانه
- نادیده گرفتن و تحقیر کردن دیگران و عدم توجه به نیاز های آنها
۴ روش غلبه بر خودمحوری
مطابق با درمان های شناختی در روان شناسی از راهکارهای مختلفی می توان برای غلبه بر خودمحوری استفاده کرد. راهکارهایی همچون:
- خوب است که به فرد خودمحور کمک کنیم تا درباره ی باورهای غلطش درباره ی خود بزرگ بینی، حساسیت بیش از حد نسبت به ارزیابی شدن از طرف دیگران و عدم همدلی با دیگران به آگاهی برسد.
- فرد خود محور باید یاد بگیرد تا باورهای غلط و خیالبافی هایش را با تمرکز بر روی تجربه های لذت بخش روزمره و قابل وصول جایگزین کند.
- این افراد با استفاده از مدیتیشن و مراقبه می توانند به آرامش برسند، با انتقاد های دیگران روبرو شوند و آنها را بپذیرد.
- آنها باید بیاموزند که به جای تمرکز مداوم بر احساسات خود بر احساسات دیگران تمرکز کرده و بتوانند به نیازهای دیگران نیز توجه کنند.
نویسنده مقاله: محبوبه سعیدی راد
منابع: گنجی حمزه، گنجی مهدی (۱۳۹۴)، آسیب شناسی روانی DSM-5
