مواد افیونی چیست؟
مواد افیونی در واقع داروهایی هستند که به طور طبیعی از گیاه خشخاش گرفته می شوند. گیاه خشخاش بطور سالانه کشت شده و ارتفاع آن به 60 تا 160 سانتی متر می رسد و دارای گل و چهار گلبرگ است. گل ها خشخاش به رنگ سفید، قرمز، بنفش و یا ارغوانی هستند. برگ های آن بزرگ، صاف و به رنگ سبز نقره ای است. غوزه ی خشخاش، بیضی شکل و به اندازه ی یک لیمو ترش بوده و قسمت بالای آن چین دار است.
برای تهیه مواد افیونی، پس از ریختن گلبرگ های گیاه خشخاش، قسمت بیرونی غوزه را سحرگاهان تیغ می زنند و شیره ای چسبنده، نرم و سفیدرنگ از غوزه خارج می شود که به تدریج سفت و قهوه ای رنگ می شود و به آن تریاک خام می گویند. تریاک خام بویی تند و متعفن شبیه به بوی آمونیاک یا ادرار مانده داشته و طعمی بسیار تلخ دارد. تریاک را طی فرآیندهای مختلفی از جوشاندن و تخمیر تریاک خام به دست می آورند.
مواد افیونی بر گیرنده های اندروفینی مغز تاثیر گذاشته و باعث تسکین درد می شوند و پزشکان نوعی مواد افیونی مانند کدئین را برای تسکین درد تجویز می کنند. مصرف مکرر مواد افیونی به مرور زمان باعث می شود فرد به آنها وابسته شده و این وابستگی منجر به اعتیاد می شود. وابستگی جسمانی به یک دارو به این معنی است که ساختار مغز و مواد شیمیایی مغز یک فرد در اثر مصرف مداوم تغییر می یابد تا بتواند با دریافت و پذیرش آن دارو هماهنگ شود و با قطع مصرف مواد افیونی، بدن فرد باید با نداشتن دارو در بدن سازگار شود که این حالت منجر به علائم ترک در فرد مصرف کننده می شود.
تاریخچه ی مواد افیونی
مواد افیونی یا (اپیوئیدها) از واژه ی یونانی OPUS به معنی عصاره یا شیره گرفته شده و دست کم از 3500 سال پیش و اکثراً به شکل تریاک خام در محلول های الکلی تریاک به کار می رفته اند. مورفین اولین اوپیوئید طبیعی بود که اولین بار در سال 1806 توسط یک داروساز آلمانی به نام فردریش ویلیام آدام سرتورنر در شهر پادربرن و کدئین در سال 1832 از تریاک استخراج شدند. در قرن بیستم اپیوئید خالص و کدئین به تدریج در مصارف پزشکی جایگزین تریاک خام شدند. با این حال مصرف غیر طبی تریاک (مثلاً به شکل تدخین) هنوز در برخی نقاط دنیا ادامه دارد.
انواع مواد افیونی
همان طور که قبلاً گفتیم مواد افیونی ماده ای مشتق از تریاک بوده و دارای آثاری شبیه به مورفین می باشد؛ اما این مواد فقط محدود به تسکین درد نبوده و در واقع، این اصطلاح به همه ی آلکالوئیدهای طبیعی مشتق از تریاک و مجموعه ی گسترده ای از ترکیبات نیمه صناعی مشتق از آنها نیز گفته می شود.
مواد افیونی از نظر طبیعی و مصنوعی بودن به سه دسته تقسیم می شوند. افیون های طبیعی و افیون های نیمه مصنوعی و افیون های مصنوعی. افیون های طبیعی شامل: تریاک، شیره، شیره سوخته می باشد و افیون های نیمه مصنوعی مانند هروئین و مورفین و افیون های مصنوعی که دارای اثرات شبه مورفینی هستند شامل متادون، بوپرنورفین، کدئین، فنتانیل، دیفنوکسیلات، پتیدین، مپریدن و هیدرومورفون و … می باشند.
وابستگی جسمانی و روانی به مواد افیونی
بعد از مصرف طولانی مدت مواد افیونی، طبیعتاً انسان از نظر فیزیولوژیکی به آن وابسته می شود و عدم مصرف مواد مورد نظر باعث بروز سندرم محرومیت می گردد و علائمی چون خمیازه کشیدن، آب ریزش بینی، ریزش اشک، لرز، سیخ شدن موها، افزایش درجه حرارت، احساس گرما، سنگینی در اندام های انتهایی (دست ها و پاها و سر)، گل انداختن صورت به خصوص بینی، بر افروختگی، افزایش تعریق، اتساع مردمک ها، دردهای عضلانی، تهوع، اسهال، درد یا اسپاسم معده، خستگی، اضطراب و پرخاشگری را می توان نام برد.
درجه ی وابستگی جسمانی به شدت علائم ناشی از سندرم محرومیت وابسته است. شدت علائم نیز به زمان شروع و خاتمه ی آن ها، دوز مصرفی، تعداد دفعات مصرف مواد، سابقه ی مصرف مواد ، سلامتی و ویژگی های فردی-شخصیتی فرد معتاد بستگی دارد.
در واقع شروع مصرف مواد افیونی با حالات روانی خوشایندی چون احساس لذت و سرخوشی عمیق همراه است که با تداوم مصرف، از مقدار این حالات مطلوب کاسته شده و به عبارت دیگر دُز مصرفی دیگر اثرات خوشایند سابق را ایجاد نمی کند و در نتیجه شخص وابسته به مواد افیونی برای شکل گیری مجدد چنین حالاتی باید مقدار بیشتری از مواد افیونی مصرف کند تا رضایت از مصرف پدیدار گردد. همه موارد مذکور باعث وابستگی روانی فرد معتاد به مواد افیونی نیز می شود. وابستگی روانی در واقع به معنای اجبار درونی در جستجوی مواد افیونی و بروز رفتارهای خاص برای به دست آوردن آن است
نویسنده مقاله: محبوبه سعیدی راد
